AÖF - Açıköğretim - Ders Notları - Çıkmış Sorular

AÖF Türk Dili Dil Bilgisi Nasıl Çalışır?

TÜRETME EKLERİ


-İsimden isim türeten ek: +aç, + ak, +ca, +rak, + Ci, + Lık, +lı, +lu, +siz, +cik, +cak ve +cağız, +cığaz,+di

-İsimden fiil türeten ekler: +la, +Ar-, +da-, +A-, +Al-, +(ı)k-

-Fiilden isim türeten ekler: - Acak, -Ak, -Gin, -ı, -(y)ici, (y)iş, -ndl, - Gl, -(I)k, -k, - (ı)m, -ma, -mak, -maklık, -maz, -maca

-Fiilden fiil türeten ekler
1) Ettigenlik ekleri: -ar, -ur, -dar, -dur, -gur, -(ı)t

2) Edilgenlik ekleri: -(ı)l, -(l)n

3)İşteşlik eki: -(ı)ş

4)Dönüştülük eki: -mA

5)Olumsuzluk eki: -mA

6) Olumsuzluk yeterlilik eki: -AmA; -ıma

7)Çokluk: +lar

--İyelik ekleri--
Birinci şahıs: +(ı)m / Tekil | +(ı)mız / Çoğul
İkinci şahıs: +(ı)n / Tekil | +(ı)nız / Çoğul
Üçüncü şahıs: +ı, +sı / Tekil | + ları / Çoğul

Yalın hal: Eki olmaz kendi halindedir.
İlgi hali: +ın, +nın
Yükleme hali: +(y)ı, +n
Yönelme hali: +(y)a
Bulunma hali: +da
Ayrılma hali: +dan
Vasıta hali: +ın, + yıa, tıa (Eve arabaYLA gittik)
Eşitlik hal eki: +ca

Önemli: BUnların dışında +layın, +clayın,+ layınca ekleri de "gibilik" anlamı üreten hal kategorisi ekleri.
Bu eklerle ilgili Meniski'nin verdiği örnek şunlardır;
SevdikLEYİN, sevdiğinLEYİN, benimkiLEYİN, oğurLAYIN, oğurLAYINCA, onCİLEYİN, bunCİLEYİN, sizCİLEYİN

Şahıs Ekleri 1. Tip
Birinci şahıs: +van, +am+ ln, +lm / Tekil | +vuz,+lz / Çoğul
İkinci şahıs: +sın, +sin / Tekil | +siz, +siniz / Çoğul
Üçüncü şahıs: +o / Tekil | +lar / Çoğul

Zaman ekleri
*Görülen geçmiş zaman: -dl / d'li geçmiş zaman
"Seyr eyledik": seyretdik seyret - di- k > 1.çoğul şahıs eki
Seyret: F.K / Di: G.G.Z

*Öğrenilen geçmiş zaman: -mış (Duyulan geçmiş zaman)
haber vermişler: ver - miş - ler 3. coğul şahıs eki
ver: F.K / miş: Ö.G.Z

*Geniş zaman: -Ar, -(ı)r
Olumlu
-ar + an + am + ın
-(ı)r + am + ın

gezERVEN, gidERVEN
ağlarIM, dilerİM
umarUM, atasIN


Olumsuz 1. Çoğul
-maz, +am / +ın / +ım > Sığmazsam, bilmezsem, bilmezim, gelmem, bilmem , almam

Olumlu 2.Tekil
-ar +sın / +sin 
-(ı)r + sın / +sin
Örneğin: sorarsın, bilirsin, istersin, sarsılırsın

Olumsuz 2. çoğul
-maz+sın >> itmezsin

Olumlu
-ar + lz >> gideriz, uyuruz, görürüz, yürürüz
-(l)r+lz

Olumsuz
-Maz,lz >> olmazuz

Olumlu
-Ar+sız / +sınız > idersiz, bilirsiz, alırsınız
-(ı)r, +sız / +sınız > seversiniz

Olumsuz
-maz + sız / +sınız > kılmazsız, bilmeyyiz, sevmezsiniz

Şimdiki zaman: -ar, -(ı)r, -yor, -mada, -makda
Gelecek zaman: -sar, -acak, -sa gerek

---KİP Ekleri---
-Şart (Dilek-Şart): -sa, -a
-Gereklilik: -mal, sa gerek, mak gerek, mam gerek
-İstek ve emir
Birinci tekil şahıs >> -a+m / İstek | -ayım, - ayın / Emir
İkinci tekil şahıs >> -A+sın / İstek | -o - gıl / Emir
Üçüncü tekil şahıs >> -a+O / İstek | -sın / Emir
Birinci çoğul şahıs >> A+Vuz,-K(?) İstek | -Alım / Emir
İkinci çoğul şahıs >> -A+sız, +sınız / İstek | -(ı)n-,(ı)nız / Emir
Üçüncü çoğul şahıs >> -A, Ar / İstek | -sınlar / Emir

--İsim-fiil eki--
-mak, -ma, -(y)ış (mayışmak)

--Sıfat-Fiil ekleri
-(y)An, -Ar, -(ı)r, -maz, -dık, -mış, -acak
(Anası mezar dikecekmiş)

--Zarf-fiil ekleri--
-A, -u, -(y)ıcak, -(y)ınca, -(y)alll, - madın / -madan
-(y)arak, -(y)up, -ban, -iken/-ken

--Sıfat-fiillerden türemiş zarf fiil eki--
-dıkda, -dıkdan, -dıkca, -magın, -maksızın, -dukleyin, -düklerinleyin