05.11.2017, Saat:21:33
Not:Alıntıdır.(Sosyal medya üzerinde gördüm arkadaş çok güzel hazırlamış pdf de yazan kişinin adı Merve ÜLKER ayrıca teşekkürler.
➢ İSG TANIMLARI
1-İş Sağlığı ve Güvenliği: Çalışanların iş kazalarına ve meslek hastalıklarına maruz kalmalarını
önlemek, sağlıklı ve güvenli çalışma ortamını oluşturmak için alınması gereken önlemlerle ilgili
yapılan çalışmalara İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) denir.
2-Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ile Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’ya göre İSG: Çalışanın tüm iş
kollarında fiziki, ruhi ve sosyo-ekonomik iyilik halinin ve dolayısıyla çalışanın güvenlik ve sağlığını en
üst düzeye çıkarmak ve bunun devamının sağlanması” şeklinde tanımlamıştır.
3-İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi (İSGY)’ye göre İSG: İçinde bulunulan şartların
ergonomikleştirilmesi (bir bakıma iyileştirilmesi), tehlike ve risklerin tanımlanması, analizi, gerekli
tedbirlerin alınması, uygulamadaki aksaklıkların tespiti ve müdahalesine kadar İSG amaçları
doğrultusunda, süreç boyunca organizasyon, iletişim ve danışmanlığın temin edilmesini ihtiva eder.
➢ Yönetim sistemleri amaci; kuruluşların faaliyetlerinin genel stratejileri ile uyumlu olarak
sistematik bir şekilde ele alınıp sürekli iyileştirme yaklaşımı çerçevesinde çözümlenmesini
amaçlar.
Sürekli iyileşme:
Politika
Planlama
Uygulama ve işletme
Kontrol ve düzeltici faaliyet
Yöntemin gözden geçirilmesi
➢ İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi:
1.Tanım: Çalışma ortamlarındaki olası risklerin tespit edildiği, bu riskleri yok etmek için ilgli
mevzuata ve standartlara uygun programların oluşturulduğu ve uygulandığı yönetim yapı ve
felsefesine denir.
2.Tanım: Çalışma hayatını, üretkenliği ve bunlara bağlı olarak işletmelerin kârlılıklarını etkileyen
olaylara karşı önlem almak için, öncelikle mevcut durumun analizinin yapılarak risklerin tespit
edildiği, bu riskleri yok etmek için yasal yönetmelik, mevzuat ve kanunlara entegre programların
oluşturulduğu ve uygulandığı, bütün çalışmaların belli bir sistematik içerisinde dokümante edildiği
ve ilgilenenlere duyurulduğu, yürütülmekte olan çalışmaların izlenip denetlendiği birtakım yönetim
sistemleri uygulanmaktadır. Bu sistemlere İSG Yönetim Sistemi denir.
3.Tanım: Çalışanların içinde bulunduğu çalışma şartlarının iyileştirilmesi ile çalışan sağlığının
bozulmasını engellemek ve çalışanın güvenliğini sağlama odaklı yapılan sistematik çalışmalardır.
4. Tanım: İş yerlerinde işlerin gerçekleştirilmesi sırasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa
zarar verebilecek kaza ve diğer etkilerden korunmak ve daha iyi çalışma ortamı sağlamak amacıyla
sistemli ve bilimsel bir şekilde tehlikelerin ve risklerin belirlenmesi ve bu tehlike ve risklere yönelik
önlemlerin alınması çalışmalarının gerçekleştirildiği yaklaşıma İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim
Sistemi denir.
Sistematik diyorsa yapıştırın cevabı
➢ İş Sağlığı ve Güvenliği yönetim süreci, İş Sağlığı ve Güvenliği risklerine proaktif müdahaleyi
kullanan bir tekniktir.
➢ Ergonomide, çalışanların insani yapısına uygun düzenleme esastır ki, bu konuda en önemli
husus “işçinin işe uyumundan ziyade, “işin işçiye uyumu” ön planda tutulur.
➢ İş Sağlığı ve Güvenliliği yönetimine atfedilen bazı görevler bulunmaktadır:
• Olası tehlikeleri tanımlamak.
• Her tehlike için riskin boyutunu tahmin etmek.
• Hesaplanan riskin düzeyi kabul edilebilir değilse, gerekli tedbirleri almak.
➢ İş Sağlığı ve Güvenliliği profesyonelleri
1-İş Güvenliği uzmanlarının,
2-İş yeri Hekimlerinin
3-İş Sağlığı ve Güvenliği yönetimi
➢ İş Sağlığı ve Güvenliği yönetim prensipleri İSG bilimi üzerine,
İSG ise ergonomi bilimi üzerine inşaa edilir.
➢ İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemlerini standardize eden (ILO-OHS vb) kılavuzlarının iki
temel amacı vardır;
• Ülkelere kendi millî iş güvenliği ve sağlığı yönetim sistemleri çerçevelerini kurmak için
yardımda bulunmak,
• Kuruluşlara İş Sağlığı ve Güvenliği unsurlarını genel politika ve yönetim düzenlemeleri ile
entegre etmelerine ilişkin olarak yol gösterici bilgileri vermektir.
➢ İş Sağlığı ve Güvenliği Standartları: İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminin iyi bir şekilde
uygulanabilmesi için, kriterlerden, uygulamalardan ve prensiplerden oluşan birleştirilmiş bir
çerçeve sunarlar.
➢ İş Sağlığı ve Güvenliği Riskleri: İş Sağlığı ve Güvenliğine az ehemmiyet verilmesinden oluşan
riskler, şahısların hastalanması, sakatlanması veya ölüm riski, bununla beraber firmaya ve
şahıslara karşı mali mesuliyet riskleri, organizasyon veya işletmedeki ekipmanın, sürecin bir
kısmının ya da tümünün kaybedilmesi risklerini bütünüyle kapsar.
➢ Planlı ve düzenli çalışmaları sağlamak üzere oluşturulan “rehber standartlarda”
amaçlananların bazıları:
• Çalışanların ve diğerlerinin maruz kaldıkları riskleri minimize etmek,
• İşin performansını artırmak,
• Diğer işletmeler ya da müşterilere karşı duyarlı, sorumlu bir imaj oluşturmak.
➢ Bu tip rehberler ve standartlar etkin bir İSG Yönetim Sistemi için temel olan başlıkları
kapsamaktadır:
• İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi geliştirme,
• Diğer yönetim sistemleri ile bağlantı kurma vb. konularında rehberlik etmektedir.
➢ Risk yönetimi: Birçok teknik değerlendirmeyi içine alan, yönetime tutarlı karar verebilme gücü
sağlayan yönetim sistemidir.
İnsan-Makine-Çevre
İnsan:
• Cinsiyet
• Yas
• Fiziki yapı
• Kişilik
• Kültür
Makina:
• Radyasyon
• Nükleer
• Isı
• Buhar
• Elektirik
• Mekanik
Çevre :
• İşyeri ortamı
• Gözetim
• Denetim
• İklim
• Zaman
➢ Vardiya saatlerinin, çalışan insanın bio-ritmine uygun olması gerekir.
➢ İnsan herşeyle ilişki içindedir. Elbette ki bu etkileşimler içinde bir kazanın meydana gelmesinde
sayısız faktör rol oynar.
➢ Kaza sebeplerini açıklamak için geliştirilen en genel teoriler şunlardır:
• Domino Teorisi,
• İnsan Faktörleri Teorisi,
• Kaza/Olay Teorisi,
• Epidemioloji Teorisi,
• Sistem Teorisi,
• Kombinasyon Teorisi,
• Tek Faktör Teorisi,
• Çok Faktör Teorisi,
• Enerji Teorisi
➢ 1-Domino Teorisi: Kaza önleme ve sanayi güvenliğinin ilk öncüsü Travelers Insurance
Company’nin (Gezginler Sigorta Şirketi)bir görevlisi olan Herbert W. Heinrich’tir.
1920’lerin sonlarında, 75.000 sanayi kaza raporu üzerinde çalıştıktan sonra Heinrich;
• Sanayi kazalarının %88’ine iş arkadaşları tarafından ortaya konan güvenli olmayan hareketlerin
neden olduğunu,
• Sanayi kazalarının %10’una güvenli olmayan koşulların neden olduğunu,
• Sanayi kazalarının %2’sinin engellenemez olduğunu ortaya koymuştur.
Heinrich’in çalışması, kendisine ait “Sanayi Güvenliği Gerçekleri”nin ve daha sonra Domino Teorisi
olarak bilinecek olan kaza nedeni teorisinin temelini oluşturmuştur.
Heinrich sağlık ve güvenlik karar vericilerinin sanayi kazaları hakkında bilmeleri gereken hususları
düşünerek özetlemiş ve kendisinin Sanayi Güvenliği Gerçekleri (diğer adıyla Endüstriyel Güvenliğin
Aksiyonları) olarak adlandırdığı on bildiriyi ortaya koymuştur.
Heinrich’e göre bir kazaya neden olan olayların dizisinde beş faktör vardır. Bu faktörler (kaza zinciri)
şöyle özetlenebilir:
• Kalıtsal ve sosyal çevre
• Kişinin hatası
• Güvensiz hareket ve koşullar
• Kaza
• Yaralanma
Kalıtsal ve sosyal çevre : Olumsuz karakter özellikleri insanlara sosyal çevrenin bir sonucu olarak
miras kalmış olabilir veya edinilebilir ve insanları güvenli olmayan biçimde hareket etmeye
yönlendirebilir.
Kişinin hatası: Dikkatsizlik, pervasızlık, sinirlilik, önem vermeme ve ihmal gibi kişisel özürler
kazaların ikinci nedenidir.
Güvensiz hareket ve koşullar : İnsanlar tarafından sergilenen güvenli olmayan davranışlar ve
mekanik veya fiziki tehlikeler kazaların doğrudan nedenleridir.
Kaza : Tipik olarak, yaralanmayla sonuçlanan kazalar düşmeyle veya hareket eden nesnelere
çarpmayla meydana gelmektedir. Kaza, zincirin son halkasıdır.
Yaralanma : Tipik olarak, kazalardan meydana gelen yaralanmalara incinmeler ve kırıklar da
dâhildir.
2- Epidemiyoloji: Toplumdaki hastalık, kaza ve sağlıkla ilgili durumların dağılımını, görülme
sıklıklarını ve bunları etkileyen faktörleri inceleyen bir çalışma alanıdır.
Epidemiyoloji Amacı: İş sağlığı geliştirmek ve hastalıkları azaltmak için sağlık bilgilerini toplamak,
yorumlamak ve kullanmaktır.
Bu teoride, iş sağlığının geliştirilmesi ve iş kazaların kontrolü ve önlenmesi için gereken tüm
aktivitelerin planlanması, yönetilmesi ve değerlendirilmesi için gereken tüm bilgiler için üç gruba
toplanmış araştırmalar yönetilir:
• Sağlıkla ilgili olayları tanımlama ve görülme sıklığını ölçme,
• Hastalık ya da kazanın neden ortaya çıktığını inceleme,
• Uygulanan sağlık hizmetinin veya programlarının etkinliğini ölçme.
Epidemiyoloji Teori’de anahtar bileşenler yetenek ve durum özellikleridir.
3- Sistem Teorisi: Mevcut şartları zihne not ederek ve gözlemleyerek toplanan bilgilere dayanarak,
kişi riskleri tartar ve mevcut şartlar altında çalışıp çalışmayacağına karar verir. Bilgi toplama, riskleri
tartma ve karar vermedeki yargıyı gölgeleyen stres üreticileridir.
Frenzie bilgi toplama, riskleri tartma ve karar verme işleminin başlamasından önce beş
faktörün göz önünde bulundurulmasını tavsiye etmektedir:
• İş gereksinimleri
• İşçilerin yetenek ve sınırları
• Eğer iş başarılı bir biçimde tamamlanırsa elde edilecek kazanç
• İşe kalkışmak fakat başarısız olmak durumundaki kayıp
• Eğer işe kalkışılmazsa gelecek olan kayıp
4-Kombinasyon Teorisi: Bazı kazalar için, verilen bir model oldukça kesin olabilir. Diğerleri için,
daha az kesin olabilir. Çoğu kez bir kazanın nedeni sadece bir model/teori ile uygun şekilde
açıklanamayabilir. Böylece, Kombinasyon Teorisi’ne göre, esas neden birkaç farklı model
parçasını birleştirebilir.
5-Kaza/Olay Teorisi: Kaza/Olay teorisi, İnsan Faktörü Teorisi’nin bir uzantısıdır. Dan Petersen
tarafından geliştirilmiştir. Petersen Kaza/Olay Teorisi olarak da anılır. İnsan Faktörü Teorisi’nin
çoğu yerinde kalırken Petersen, ergonomik tuzaklar, hataya karar verme ve sistem hataları gibi
yeni elementleri ortaya koymuştur. Böyle bir kararı etkileyecek başka bir faktör ise, “bu bana
olmaz!” sendromudur.
6-İnsan Faktörleri Teorisi: Bu teori kazaları, eninde-sonunda insan hatasından kaynaklanan
olaylar zincirine bağlar. Teori, insan hatasına yol açan üç önemli faktörü içerir:
• Aşırı yükleme
• Uygun olmayan tepki
• Yerinde olmayan faaliyetler
Bu üç faktör kazaya sebebiyet verir.
Aşırı Yükleme: Aşırı yükleme bir kişinin herhangi verilen bir zamanda kapasitesi ile o kişinin
verilen durumda taşıdığı yük arasında dengesizlik olayıdır. Bir kişinin kapasitesi, onun doğal
yeteneği, eğitimi, fikir yapısı, yorgunluğu, stresi ve fiziki durumu gibi faktörlerin sonucudur.
Uygun Olmayan Tepki : Belli durumda kişinin tepkisi kazayı engelleyebilir ya da kazaya
neden olabilir. Eğer kişi tehlike durumunu saptamışsa ama bunu düzeltecek bir şey
yapmamışsa, uygun olmayan şekilde tepki göstermiştir. Eğer kişi oluşturulan güvenlik
prosedürünü dikkate almıyorsa, uygun olmayan şekilde tepki göstermektedir. Bu tür
tepkiler kazalara neden olmaktadır.
Uygun Olmayan Faaliyetler : İnsan hatası, uygun olmayan faaliyetlerden kaynaklanabilir.
Uygun olmayan faaliyete bir örnek, verilen bir görevde risk derecesini göz ardı eden ve
dikkatsiz iş yapan kişidir.
7-Tek Faktör Teorisi: Günümüz araştırmacılarınca yoğun eleştirilerine muhatap olan bu teori, bir
kazanın sadece tek bir nedenin sonucu olarak ortaya çıktığını ileri sürmektedir.
8-Çok Faktör Teorisi: Bu teoride, Tek Faktör Teorisi’nin tersine, kaza birçok etken ile birlikte
değerlendirilerek analiz edilir.
9-Enerji Teorisi: William Haddon’un geliştirdiği bu teoriye göre, kazalar daha ziyade enerji
transferinde ya da enerji transferi esnasında meydana gelmektedir. Teoriye göre, bu enerji
boşalmasının oranı oldukça önemlidir. Zira enerji boşalması ne kadar büyükse, hasar potansiyeli de
o kadar büyüktür.
Heinrich (1959) ile başlayan bu tip araştırmalar günümüze kadar devam etmiştir. Heinrich, kazaların
% 85’inin insan hatalarından kaynaklandığını belirlemiştir.
Sanders ve Shaw (1988): Bu konuda on beş çalışma yapmış ve insan hatasından kaynaklanabilecek
kaza yüzdesinin % 4-90 arasında değiştiğini belirtmişlerdir. Çalışmalarında 338 kaza vakası incelemiş
ve kazaların % 50'sinde temel sebebin insan hatası olduğunu, fakat hiç bir durumda kazaya
sebebiyet veren unsurun tek başına insan hatası olmadığını belirtmişlerdir. Sanders (1983),
“Kazaların hangi oranda insan hatasına bağlı olduğunu sormak bile anlamsızdır’ demiştir.
❖ ÖNEMLİ: Kazaların önlenebilmesi için yapılacak çalışmaların özünü Kazaların sebebinin
bulunması araştırma konusu teşkil etmektedir.
yönelik yapılan çalışmalara verilen genel bir isimdir.
➢ Güvenlik (safety) çalışmaları: Ekipman ve süreç arızalarının (Güvenilirlik çalışmalarının) yanı
sıra, sistemde olabilecek kayıplar (hasar, zarar, arıza, kaza, hastalık) durumları üzerinde
durur.
➢ Kaza (accident): “Sistemi tahrip veya bireyin kaza geçirmesine sebep olan veya sistemin
amacının veya bireyin görevinin başarılmasını etkileyen istenmeyen olay.” olarak
tanımlanır.
Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi için aşağıdakilerin düşük derecelerine sahip olması
beklenir:
• Beklenilirlilik, öngörülebilirlilik (ihlal, kusur)
• Kaçınılabilirlilik (intihar)
• Kasıt (kazaya sebep vermeye eğilimi), (cinayet, suikast)
Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO)’na göre ise iş kazaları: “Önceden planlanmamış çoğu zaman, kişisel
yaralanmalara, makinelerin, araç ve gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol
açan bir olaydır.”
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından iş kazası: “Belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan,
önceden planlanmamış beklenmedik bir olay” olarak tanımlanmıştır.
TS 18001’e göre olay (event): Yaralanmaya veya (ciddiyet seviyesinden bağımsız olarak) sağlığın
bozulmasına veya ölüme sebep olan veya sebep olacak potansiyele sahip olan, işle ilgili durumlardır.
Ramak kala olay: İş yerinde meydana gelen; çalışan, iş yeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma
potansiyeli olduğu hâlde zarara uğratmayan olaydır.
Tehlike (hazard): Düzeltilmediğinde bir kaza, hastalık veya mal hasarına yol açabilecek bir durum
(olay, event) veya durumlar kombinasyonudur. Diğer bir tanımlamaya göre tehlike: İş yerinde var
olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme
potansiyelini ifade eder.
Standartlarda geçtiği tanımlamalara göre tehlike: İnsanların yaralanması veya sağlığının bozulması
veya bunların birlikte gerçekleşmesine sebep olabilecek kaynak, durum veya işlemlerdir.
Tehlike: Kaza (oluşturma) potansiyelini ifade eden genel bir tabirdir. Tehlike tanımlama ise bir
tehlikenin varlığını tanıma ve özelliklerini tarif etme sürecidir. Kaza potansiyelidir.
Önleme (Tedbir, Prevention): İş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği
ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümünü ifade
eder. (M)
Risk:
• Tehlike olasılığını (ihtimalini) ifade eder.
• Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme
ihtimalidir.
• İnsan veya ekipmanın maruz kalabileceği tehlike ihtimalidir.
RİSK= TEHLİKE OLASILIĞI
RİSK = KAZA POTANSİYELİNİN OLASILIĞI
RİSK = KAZA POTANSİYELİNİN İHTİMALİDİR
Risk: Tehlikeli bir olayın veya maruz kalma durumunun meydana gelme olasılığı ile olay veya maruz
kalma durumunun yol açabileceği yaralanma veya sağlık bozulmasının ciddiyet (şiddeti) derecesinin
birleşimidir.
Kabul edilebilir risk seviyesi: Yasal yükümlülüklere ve iş yerinin önleme politikasına uygun, kayıp
veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesidir.
Başlatıcı olay: Kaza zincirinin ilk olayıdır.
Ara Olaylar: Başlatıcı olay her zaman tek bir olay olmayabilir veya birden çok olayın bir araya
gelmesi sonucu da (etkileşimleri ile kombinasyonları ile) olmuş olabilir. Hatta tek bir olay tek başına,
başlatıcı olamayabilecekken, diğerleriyle bir araya geldiğinde (etkileşim olduğunda), başlatıcı olay
olabilir veya olayın sonucunun boyutunu etkileyebilir. Bunlara “ara olaylar” denilir.
Risk değerlendirmesi: İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu
tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz
edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli
çalışmaları ifade eder.
Standartlardaki tanımıyla risk değerlendirmesi: Tehlikelerden kaynaklanan riskin
büyüklüğünü tahmin etmek ve mevcut kontrollerin yeterliliğini dikkate alarak riskin kabul edilebilir
olup olmadığına karar vermek için kullanılan süreçlerdir.
Risk Değerlendirmede Önemli Terimler
• Tehlike: Hazard,
• Kaza: Accident
• Olasılık (İhtimal): Probability
• Olay: Event
• Güvenlik: Safety
• Güvenilirlilik: Reliability
• Risk: Risk
• Risk Değerlendirmesi: Risk Assesment, Evaluation
• İnsan: Human
• Hata: Error
• İnsan Hatası: Human Error
• Sistem Hatası: Failure / Fault (Araç -Gereç, Ekipman)
• Analiz: Analysis
• İş Sağlığı ve Güvenliği: Occupational Safety and Health (İSG=OSH)
• Kantitatif: Sayısal, Nicel, Analitik, (quantitative)
• Kalitatif: Sayısal Olmayan, Sözel, Nitel (qualitative)
Risk Değerlendirme Metotları
Temel bazı risk değerlendirme metotları şunlardır:
• Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis, PHA,
• İş Güvenliği Denetlemesi (Safety Review), SR
• Süreç ve Sistem Kontrol Listeleri (Process/System Check Lists),
• İşlemleri İnceleme Tekniği (Technic of Operations Review, TOR,
• Göreceli Sıralama-Dow ve Mond Tehlike İndeksleri (Relative Ranking-Dow and Mond Hazard
Indices),
• Risk Analizi (Risk Analysis, RA,
• Olursa Ne Olur Analizi (“What If” Analysis),
• Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi (Hazard and Operability Studies, HAZOP,
• Hata Modları, Etkileri ve Kritiklik Analizi (Failure Modes, Effects, and Criticality Analysis,
FMECA, FMEA
• Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis, FTA
• Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis, ETA
• Sebep-Sonuç Analizi (Cause-Consequence Analysis, CCA
• İnsan Hatası Analizi (Human Error Analysis, HEA
• Tehlike Erken Uyarı Modeli (Diagnostics Model for Hazard, DMH
➢ Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis-PHA): Tesis daha tasarlanırken plan ve
proje aşamasında tehlikelerin tespit edilerek tasarımı yapan teknik elemanlara rehber olması için
kullanılır. Sonraki aşamalarda tespit edildiklerinde alınması gerekli düzeltici önlemlerin yüksek
maliyetlerinden kurtulup zamandan tasarruf sağlanır. Özellikle eski deneyimlerden
yararlanılmayacak olan yeni projeler üzerinde çalışıldığında veya yeni bir tesis kurulacağında
kullanılan bu yöntem, tehlikeleri ortadan kaldıracak veya minimize edecek tavsiyeleri içermektedir.
Bu yöntemde tehlikeler şu şekilde listelenir:
• Tesis,
• Tesisteki ekipmanlar,
• Çalışma çevresi,
• Ham maddeler, ara ve nihai ürünler (mamüller) ve bunların reaktiviteleri,
• Sistem elemanları arasındaki etkileşimler,
• İş güvenliği ekipmanları.
Ön Tehlike Analizi sonuçlarının doğası, kalitatif listeleme olup öncelik sıralaması içermez.
➢ İş Güvenliği Denetlemeleri (Safety Review, SR): Orijinal standartlarda istenilen güvenliğin
sağlanıp sağlanmadığı kontrol edilerek sapmalar (hatalar, yanlışlıklar, eksiklikler, fazlalıklar)
tespit edilir. İncelemelerde ana riskler üzerinde durulur. Bu yöntem sonuçlarının doğası,
kalitatifdir
➢ SÜREÇ/SİSTEM KONTROL LİSTELERİ (PSCL):Uygulanması için fazla bir tecrübenin gerekmediği
bu sistem beklenen tehlikeler “evet-hayır karar sorgulaması” ile tespit edilerek sistemin
standart işlemlere uygunluğu belirlenir. Yöntemin kullanımı ve hazırlanması kolay ve ucuz olup,
sonuca çabuk ulaşılır. Bu yöntem sonuçlarının doğası da kalitatifdir. Deneyim gerekmez
istenildiği kadar detaylı hazırlanabilir.
➢ Gözden Geçirme Tekniği (Technic of Operations Review, TOR) : İşçilerin amirleri ile iş yeri
kazalarını ve hatalarını incelemeleri için birlikte çalışmalarına izin veren bu sistem
uygulamalarında şu soruya cevap aranır: “Sistem niçin böyle bir şeyin (kazanın) olmasına izin
vermiştir?” Bu teknik 6 adımda yapılır. Bu tekniğin eksikliği, hata veya kaza gerçekleştikten
sonra sebeplerin belirlenmesine yönelik olmasıdır. Bu yüzden “Geçmiş Olsun Tekniği”, ya da
İşikava Tekniği olarak da adlandırılır. Bu yöntem, sonuçlarının doğası, kalitatifdir.
➢ GÖRECELİ SIRALAMA DOW-MOND TEHLİKE İNDİSLERİ : Tesislerde risklerin göreceli olarak
sıralanmasını sağlayan kolay bir yöntemdir. (Relative Ranking-Dow and Mond Hazard Indices,
RRDMHI. Yöntemde tesisin tehlike yönünden “+” (artı) ve “–” (eksi) süreçleri belirlenerek, risk
derecesine göre sıralaması sağlanır. Burada eksi yönde bulunan bulgular kazaya neden
olabilecek malzeme ve durumları belirlerken, artı yöndeki bulgular bu kazaları ortadan kaldıracak
veya azaltacak parametreleri gösterir. Bu yöntem sonuçları risk derecesine göre sıralama
sağlanır. Dolayısıyla kalitatiftir.
➢ RİSK ANALİZİ (RA): Genel olarak sigorta ve yatırımlarla alakalı olarak kullanılan analitik (sayısal,
nümerik, kantitatif, nicel) bir metot olmakla birlikte, iş yerini inceleme, tehlikeleri belirleme ve
bu tehlikelerin üstesinden gelmek için stratejiler geliştirmede de kullanılmaktadır. Bu yöntem
sonuçlarının doğası, kantitatifdir (sayısaldır).
➢ OLURSA NE OLUR ANALİZİ (WA): Deneyimli uzmanlarca uygulanması gerekli olan bu yöntem
(“What if” Analysis, WA), tasarım, inşaat veya süreçlerde olabilecek sapmaların (arızaların,
hataların, kazaların) incelenmesini içerir. Uygulamada süreç veya operasyon belirli konular
bazında "olursa ne olur?" sorgulamalarıyla detaylı bir şekilde incelenerek beklenmeyen olaylar
açığa çıkarılmaya çalışılır. Sorgulamada, tehlikenin başlatıcı olayı ortaya konularak, ulaşılacak
istenmeyen hususların (yani tehlikelerin) görülmesi amaçlanırBu yöntem sonuçları, potansiyel
kaza ve zincirleme olaylarının senaryolarının ve olası risk azaltma metotlarının tablo hâlinde
listelenmesi olduğundan kalitatiftir .
➢ TEHLİKE VE İŞLETİLEBİLİRLİK ANALİZİ (HAZOP): Deneyimlerin yetersiz kaldığı durumlarda veya
yeni teknolojiler uygulamaya alındığında, buradaki problemlerin belirlenmesi için oluşturulmuş
bir metot olmasına rağmen, tesisin tasarımdan sonra uğradığı değişikliklerin tespiti ve bunların
sonunda meydana gelen tehlikeleri çözümleri ile birlikte raporlayan bir yöntemdir.
HAZOP, deneyimlerin yetersiz kaldığı problemlerin çözümünde kullanılır. Uygulama
çalışmalarında “beyin fırtınası” (brain storming) yolu ile tesis tasarımı gözden geçirilir.
<
HAZOP’un temel beş adımı:
• İncelenecek sistemin veya işlemin seçimi,
• HAZOP uzman takımı oluşturma,
• HAZOP’u amaç ve işlemlerinin tüm takıma açıklanması,
• HAZOP amaçları ve zaman sınırlarını belirleme,
• Beyin fırtınası seansları gerçekleştirme.
❖ ÖNEMLİ: Özellikle kimya sanayisindeki yeni işlemlerde kullanılmak üzere geliştirilmiş bir
inceleme metodu olan HAZOP’un gücü, belli bir süreç veya sistem tecrübe edilmeden önce
problemleri belirleme imkânı sağlamasındadır. HAZOP’un eksikliği ise sistem hatalarındaki
problemleri tahmin eder (öngürür). Ancak bunlar teknolojik hatalardır, insan faktörü işin
içinde bulunmamaktadır. İnsan hataları da kazalarda genellikle önemli bir faktör olduğu
için ilgilenilmesi gereken bir eksikliktir.
➢ HATA MODLARI, ETKİLERİ VE KRİTİKLİK ANALİZİ (FMEA,FMECA, FMA, FMEA): Tesis
ekipmanlarında olabilecek her bir kusurun sisteme olan etkisi ve potansiyel tehlikesini kritiklik
sırasına göre listelenmesini (tablolanmasını) içerir.
FMEA’nın akış şeması:
Diğer bir ifade ile bu yöntem, ekipmanları, bunların arıza yapabileceği durumları ve ortaya
çıkabilecek etkileri inceler.
FMECA, dört temel aşamayı içerir:
• Sistemin kritik (tehlikeye açık) olarak incelenmesi, parçalara ayrılması,
• Parçaların hataya açık taraflarının bulunması,
• Hatanın meydana getirdiği tehlikelerin
derecelendirilmesi,
• Sistemin her bir parçası için her potansiyel hatanın incelenmesi ve sonuçlarının ne
olabileceğinin bulunması.
❖ ÖNEMLİ: Otomotiv ve uzay gibi ileri imalat sistemlerinde sıkça kullanılır.
En önemli handikapları (dezavantajları, eksiklikleri)
• İnsan hatasını göz ardı etmesidir.
• FMCEA’nın sistemin parçalarını sanki bu parçalar bir boşlukta çalışıyorlarmış gibi kabul
etmesidir. Parçalar ve sistemler arasındaki etkileşimleri göz ardı eder.
Bu yöntem sonuçlarının doğası, kalitatifdir.
HATA AĞACI ANALİZİ (Fault Tree Analysis, FTA): İşlem sürecini görsel olarak sergilemek için grafik
model kullanan analitik bir metodolojidir. Sistem güvenliği analizinde yaygın olarak kullanılan
yöntem, belirli bir hata veya kaza üzerinde odaklanarak bunun nedenini belirlemek üzere sistem
geliştirmeyi amaçlar. Uygulama çalışmalarına kazadan (önlenmesi gereken, istenmeyen olaydan)
başlanır ve olayın sebepleri araştırılır. Bu nedenle bu yöntem, “geriye doğru düşünme”
(Tümdengelim) tekniği olarak da adlandırılır. Hata ağacının son adımında önleyici tedbirler için
tavsiyelerde bulunulur. Bu yöntem sonuçlarının doğası, kalitatif olmakla beraber, gerekli bilgiler
sağlandığında (şemaya ayrıca olasılıklar da eklenerek) potansiyel kantitatif sonuçlara da ulaşılabilir.
FTA sürecinde kazayı oluşturan parçalar ayırılarak incelenir:
• Ekipman kusurları,
• İnsan hatalarıdır.
Hata Ağacı(FTA), üç temel adıma sahiptir:
• En üstteki (istenmeyen) olayın (kazanın) belirlenmesi,
• Bu (istenmeyen) olaya (kazaya) sebep olacak olası en yüksek hata seviyelerinin belirlenmesi,
• Daha özel hata seviyelerinin belirlenmesi,
OLAY AĞACI ANALİZİ (ETA): Kazayı ve olaylar zincirini kaydetmede ve başlatıcı zincirleme olaylar
arasındaki ilişkileri tanımlamada bir yol öneren bu analizde başlatıcı olay olarak bilinen belirli bir
sistem veya insan hatası sonucu oluşabilecek potansiyel olaylar zinciri incelenir. Sonuçlar kazayı
tanımlayan hatalar dizilerinin kronolojik sıralaması, yani başlatıcı olayı takip eden zincirleme olaylar
olarak belirlenir. ETA ayrıca iş güvenliği önlemlerinin başarılı olup olmayacağı durumların tespitinde
de kullanılır. ETA, Hata Ağacı Analizi’nin aksine “ileriye doğru düşünme” (Tümevarım) tekniği olarak
adlandırılır. Kazaya neden olabilecek başlatıcı olayı takiben zincirleme olaylar kronolojik sıraya göre
belirlenir. Bu yöntem sonuçlarının doğası, kalitatifdir ve gerekli ön bilgiler sağlandığında kantitatif
sonuçlara ulaşılabilir.
❖ ÖNEMLİ: Hata Ağacı’nda “geriye doğru düşünme” tekniğini kullanılırken; Olay Ağacı Analizi’nde
“ileriye doğru düşünme” tekniğini kullanır.
➢ SEBEP-SONUÇ ANALİZİ (Cause-Consequence Analysis, CCA): FTA’daki geriye doğru düşünme
mantığı ile ETA’daki ileriye doğru düşünme mantığını birleştirir nitelikte, kaza dizilerini olası
temel nedenlerine bağlayan bir tekniktir. Bu analizde amaç, potansiyel kazaların, zincirleme
olayların, ve bunların temel nedenlerinin bulunmasıdır. Bu yöntem sonuçlarının doğası,
kalitatifdir ve gerekli ön bilgiler sağlandığında kantitatif sonuçlara ulaşılabilir.
➢ İNSAN HATASI ANALİZİ (HEA): İnsan Hatası Analizi (Human Error Analysis, HEA), potansiyel
insan hatalarının nedenlerinin ve etkilerinin belirlenmesinde kullanılır. HEA’yı
gerçekleştirebilmek için birçok “iş analizine dayalı” kalitatif teknik vardır. Bu yöntem
sonuçlarının doğası, kalitatif olup, her bir hata ve bunlardan etkilenen sistem ve zincirleme
olaylar dizisinin ciddiyetine göre veya hata olma olasılığına göre sıralaması verilir.
CCA+FTA+ETA ya da FTA+ETA
➢ UYGUN METODUN SEÇİMİ
Değerlendirme teknikleirinin uygulanışında şu adımlar yer almaktadır:
• Seçilmesi,
• Uygulanması,
• Gözlem,
• Etkinliğinin değerlendirilmesi,
• Gerekli görülürse yenden ayarlama.
Olursa Ne Olur Analizi, Hata Ağacı Analizi, Olay Ağacı Analizi, Neden-Olay Analizi ve Tehlike Erken
Uyarı Modeli teknikleri zincirleme oluşabilecek olayların sıralamasını bulmaya yarayan tekniklerdir.
olduğunu iddia eden ve 1901 yılında kurulan İngiliz Standart Kurumu (BSI) tarafından BS 8800 olarak
1996 yılında yayımlanmıştır. Kılavuz niteliği taşıyan bu ilk standart kurumların belgelendirilmesine
yönelik bir temel teşkil etmemekteydi. Yani, BS 8800, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemine
yönelik şartları içermeyen ancak, bazı kılavuz bilgiler ve tavsiyeleri içeren bir standart olarak
hazırlanmıştır.
ÖNEMLİ: BS 8800, BSI (İngiliz Standart Kurumu) tarafından yayımlanmıştır.
Bu standart çok sayıda kuruluşun katılımı ile İngiliz Standart Enstitüsü bünyesinde oluşturulan HS-1
Teknik Komitesi tarafından ISO 9000 Kalite Yönetim Standartları, ISO 14000 Çevre Yönetimi
Standartları vb. dikkate alınarak hazırlanmış, Nisan 1999’da İrlanda Ulusal Standartları Teşkilatı,
İngiliz Standartlar Teşkilatı vb. birçok kuruluşun katılımı ile OHSAS 18001 Standardı yayımlanmıştır.
Kasım 1999'da ise OHSAS 18002 (İşletmelerde OHSAS 18001’in nasıl uygulanacağını anlatan
destek dokümandır) yayımlanmıştır. Klavuz.
❖ ÖNEMLİ: OHSAS Serisi OHSAS 18001-1999 İş Güvenliği Yönetim Sistemi ve OHSAS
18002- 2000 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Uygulama Klavuzu’ndan
oluşmuştur.
OHSAS 18001: Organizasyonların iş sağlığı ve güvenliği risklerini kontrol etmek ve performanslarını
geliştirmek maksadıyla İngiliz Standartları Enstitüsü - BSI (British Standards Institution) tarafından
geliştirilen, tüm dünyada kabul görmüş ve risk değerlendirmesine dayalı bir yönetim sistemidir.
OHSAS 18001, özellikle iş sağlığı ve güvenliğinin önem arz ettiği iş yerleri için geliştirilen bir yönetim
sistemidir.
❖ ÖNEMLİ: İş Sağlığı ve Güvenliği Kurumu, 1971 de Amerika’da kurulmuştur .
❖ ÖNEMLİ: İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı’nın merkezi Avrupa’dır
❖ ÖNEMLİ: OHSAS 18001, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemlerine yapısal bir
yaklaşım getirilmesi hususunda dünya çapında en yaygın standart olarak kabul
edilmektedir.
❖ Kuruluşların çevresel performansı için kullanılan standart ISO 14000
OHSAS 18001, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetiminin bazı kilit unsurlarını bir düzene koyar:
• İş güvenliği risklerinin yanı sıra, iş sağlığı için de sistematik bir yaklaşım,
• Risklerin kontrol altına alınması,
• Performans ölçümleri ve performans göstergeleri,
• Çalışanların aktif katılımı.
❖ ÖNEMLİ: 1999 yılında toplanan komisyonun çalışmaları sonucunda 1999 yılında “OHSAS
18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Standardı” oluşturulmuştur. Hazırlanan bu
standart, 2001 yılında TSE tarafından kabul edilerek yayımlanmıştır: “TS (OHSAS) 18001 İş
Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi”
❖ TS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim sistemi OHSAS 18001’in tercümesidir.
OHSAS 18001, yaşayan bir süreçtir. Sürekli iyileştirmeyi, her düzeydeki çalışanların tam katılımını
amaçlamaktadır.
OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminin gelişimi şöyle özetlenebilir:
• 1996’da BS 8800 Mesleki Sağlık ve Güvenlik Yönetim Sistemi Rehberi olarak yayımlandı,
• 1997’de NPR 5001 Teknik Not (Technical Report) olarak güncellendi,
• 1999’da BS tarafından (İngiltere’de) 2001’de OHSAS 18001 olarak yayımlandı.
• 2004′te OHSAS 18001:2004 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Standardı yayımlandı.
• 2007′de OHSAS 18001:2007 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Standardı yayımlandı.
❖ ÖNEMLİ: OHSAS 18001 evrensel bir standart olup tüm iş kollarında uygulanır.
OHSAS’ın Diğer Yönetim Sistemlerine Uyumu
ISO 9000: TS-EN-ISO 9001 Standardı, Uluslararası Standart Teşkilatı (ISO) tarafından ululararası
standart olarak yayınlanan ve hâlen Avrupa Birliği ülkeleri ile birçok ülkede belgelendirme modeli
olarak uygulanmakta olan bir uluslararası Kalite Yönetim Standardı’dır ve Sekiz Kalite Prensibine
dayanmaktadır.
• Müşteri Odaklılık: Kuruluşlar müşterilerine bağlıdırlar, bu nedenle müşterinin şimdiki ve
gelecekteki ihtiyaçlarını anlamalı, müşteri şartlarını yerine getirmeli ve müşteri beklentilerini de
aşmaya istekli olmalıdırlar.
• Liderlik: Liderler, kuruluşun amaç ve idare birliğini sağlar. Liderler, kişilerin, kuruluşun hedeflerinin
başarılmasına tam olarak katılımı olduğu iç ortamı oluşturmalı ve sürdürmelidir.
• Kişilerin Katılımı: Her seviyedeki kişiler bir kuruluşun özüdür ve bunların tam katılımı
yeteneklerinin kuruluşun yararına kullanılmasını sağlar.
• Süreç Yaklaşımı: Arzulanan sonuç, faaliyetler ve ilgili kaynaklar bir süreç olarak yönetildiği zaman
daha verimli olarak elde edilir.
• Yönetimde Sistem Yaklaşımı: Birbirleri ile ilgili süreçlerin bir sistem olarak tanımlanması,
anlaşılması ve yönetilmesi, hedeflerin başarılmasında kuruluşun etkinliğine ve verimliliğine katkı
yapar.
• Sürekli İyileştirme: Kuruluşun toplam performansının sürekli iyileştirilmesi, kuruluşun kalıcı hedefi
olmalıdır.
• Karar Vermede Gerçekçi Yaklaşım: Etkin kararlar, verilerin analizine ve bilgiye dayanır.
• Karşılıklı Yarara Dayalı Tedarikçi İlişkileri: Bir kuruluş ve tedarikçileri birbirlerinden bağımsızdır ve
karşılıklı yarar ilişkisi, her ikisinin artı değer katma yeteneğini takviye eder.
ISO 9000 standart serisi şu ögelerden oluşur:
• ISO 9000 – Temel bilgiler ve Terminoloji: Kullanıcıların yönetim sistemlerinin ardındaki kavramlar
ve kullanılan terminoloji hakkında bilgi sahibi olmasını sağlar.
• ISO 9001 – Gereklilikler: Standarda uygun faaliyet göstermek ve sertifikasyon kazanmak
istiyorsanız karşılamanız gereken ölçütleri ortaya koyar.
• ISO 9004 – Performans Gelişimi İçin Yönergeler: Sekiz Kalite Yönetimi Prensibini temel alan bu
yönergeler üst yönetim tarafından yalnızca müşterilerin değil tüm ilgili tarafların gereksinimlerini
dikkate alarak kuruluşun performansını artırmada bir çerçeve olarak kullanılmak üzere
tasarlanmıştır.
Kuruluşunuzun tamamına gereken özeni göstererek bu hedeflerin her ikisine de ulaşılmasını
sağlayabilir. ISO 14001’in içeriği şöyle özetlenebilir:
• Genel gereklilikler,
• Çevre politikası,
• Uygulama ve işlem planlaması,
• Düzeltici ve önleyici faaliyetler,
• Yönetimin gözden geçirmesi
OHSAS’ın Kalite Yönetim Sistemi ile benzerlikleri şöyle özetlenebilir:
• Doküman Kontrolü ve Yönetimi,
• Kayıt Kontrolü,
• Düzeltici ve Önleyici Faaliyetler mevzuat şartlarından sapma ile üçüncü şahısların şikâyetleri,
• Kazalar, uygunsuzluklar çevreyi etkileyebilecek olaylar,
• İç denetim çevre üzerinde önemli etkilere sahip olan prosesler,
ISO 9000, ISO 14001 ve OHSAS 18001
OHSAS 18001, ISO 9001, ISO 14001, ILO-OSH ve diğer İSG yönetim sistemi standartlarının ve
yayınlarının hükümlerini dikkate alınarak, bu standartların birbiri ile uyumluluğunun artırılması
amaçlanmıştır.
❖ ÖNEMLİ: Bu yaklaşımın temeli “PUKO (Planla / Uygula / Kontrol Et / Önlem Al)
Döngüsü”dür. PUKO döngüsü değişkenliğin sebeplerini tespit etmek ve kaliteyi iyileştirmek
için kullanılan sistematik bir yöntem olarak tanımlanabilir. Bu döngü organizasyonların
üretim sistemlerini iyileştirmenin bir yolu olarak Walter Shewhart (1939) tarafından
geliştirilmiş ve uygulanmış olup, kalite yönetim aracı olarak bilahare Deming tarafından
uyarlanmıştır.
ÖNEMLİ İSG YÖNETİM SİSTEM ve STANDARTLARI
İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ile ilgili ilk ulusal standardın, İş Sağlığı ve Güvenliği
yönetiminin, işletmenin gelen yönetim sistemine nasıl bütünleştirileceğine ilişkin rehberlerle birlikte
hazırlanan BS 8800 (1996) olduğu yaygın kabul görmektedir.
❖ ÖNEMLİ:
BS 8800 temelli ulusal standart geliştiren ülkeler: Hollanda, Norveç, İspanya ve İngiltere
olmuştur.
Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda çeşitli düzeyde faaliyetleri bulunan çok sayıdaki kurum
ve kuruluş beş başlık altında toplanabilir.
• Yasal düzenleme ve denetleme fonksiyonu icra edenler,
• Sağlık ve sosyal güvenlik hizmetlerini yürütenler,
• Bilimsel araştırma ve eğitim çalışmaları yapanlar,
• Veri toplama ve değerlendirme faaliyetinde bulunanlar,
• İSG uygulamalarını yaygınlaştıran ve destekleyenler
1-Yasal Düzenleme ve Denetleme
Türkiye’de yasal düzenleme ve denetleme ile ilgili kurumlar şunlardır:
➢ Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB)
• İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) / İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi (İSGÜM)
• İş Teftiş Kurulu (İTK)
• Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)
➢ Sağlık Bakanlığı (SB)
• Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü / Acil Sağlık Hizmetleri Daire Başkanlığı
• Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü
➢ Milli Savunma Bakanlığı (MSB)
➢ Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB)
• Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü
➢ İçişleri Bakanlığı
• Sivil Savunma Genel Müdürlüğü
• Belediyelerin İtfaiye Teşkilatları
• Emniyet Genel Müdürlüğü / Trafik Hizmetleri Başkanlığı
• Bayındırlık ve İskân Bakanlığı
• Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
• Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK)
• Devlet Planlama Teşkilatı (DPT)
• Türk Standartları Enstitüsü (TSE)
2-Sağlık
Türkiye’de sağlık ve sosyal güvenlik hizmetlerini yürüten kurumlar şunlardır:
• Sağlık Bakanlığı Hastaneleri / Meslek Hastalıkları Hastaneleri
• Diğer Sağlık Birimleri (Üniversiteler, Millî Savunma Bakanlığı, diğer kamu kuruluşları, özel
hastaneler ve laboratuvarlar)
• Sigorta Kurum ve Kuruluşları
3-Bilimsel Araştırma ve Eğitim
Ülkemizde, İş Sağlığı ve Güvenliği alanında bilimsel araştırma ve eğitim çalışmaları yapan kurum ve
kuruluşlar şunlardır:
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB)
• Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK)
• Üniversitelerin İSG Merkezleri, Enstitüleri ve İSG Bölümleri • Karabük Üniversitesi İş Sağlığı ve
Güvenliği Eğitim, Araştırma ve Uygulama Merkezi (KİGSAM)
• Gazi Üniversitesi Kazaları Araştırma ve Önleme Enstitüsü
• İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi (İSGÜM)
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM)
• Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)
• Millî Prodüktivite Merkezi (MPM)
• Türk Tabipler Birliği (TTB)
• Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB)
4-Veri Toplama ve Değerlendirme
İş Sağlığı ve Güvenliği alanında veri toplama ve değerlendirme faaliyetinde bulunan kurum ve
kuruluşlar:
• Türkiye İstatistik Kurumu
• ÇSGB, Sosyal Güvenlik Kurumu
• Sağlık Bakanlığı
5-İSG Uygulamalarının Gelişimine Destek Olan Kuruluşlar:
İş Sağlığı ve Güvenliği uygulamalarının gelişimine destekte bulunan kurum ve kuruluşlar:
➢ İşveren Kuruluşları
• Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi
• Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB)
• Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK)
• Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikaları (TİSK)
➢ İşçi Sendikaları Konfederasyonları
• Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikaları (TÜRK-İŞ)
• Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikaları (HAK-İŞ)
• Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikaları (DİSK)
➢ Memur Sendikaları Konfederasyonları
• Türkiye Kamu Çalışanları Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikalar (T. KAMU-SEN)
• Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikalar (KESK)
• Memur Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikalar (MEMUR-SEN)
➢ Meslek Örgütleri
• Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB)
• Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB)
• Türk Tabipleri Birliği (TTB)
➢ Vakıflar ve Dernekler
• Türk Ergonomi Derneği
• MESS Eğitim Vakfı
• Fişek Enstitüsü
• Türkiye Müfettişler Uzmanlar ve Denetim Elemanları Vakfı (TUDEV)
• İş Müfettişleri Derneği
• Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği (TKSD)
• Meslek Hastalıkları İş Kazaları Araştırma ve Önleme Vakfı (MESKA)
• Mesleki Eğitim ve Küçük Sanayi Destekleme Vakfı (MEKSA)
• İş Güvenliği İş Adamları Derneği (İSGİAD)
• Personel Yönetim Derneği (PERYÖN)
• Türk Hemşireler Derneği
• İnşaat ve Tesisat İşçileri Eğitim Vakfı (İNİŞEV)
• Türk Tekstil Vakfı
• İş Sağlığı Hemşireliği Derneği (İŞHEMDER)
➢ Danışmanlık ve Eğitim Firmaları
• İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili, kar amaçlı olarak danışmanlık ve eğitim hizmeti veren kuruluşlar.
➢ Sağlık ve Güvenlik Birimleri
• İş yeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri
• Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri
İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM): Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliğinin sağlanması
görevi, 1945 yılında kurulan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde İşçi Sağlığı Genel
Müdürlüğüne verilmiştir. Türkiye’de İSG mevzuatını İSGMM yapar.
İş Sağlığı Ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü (İSGÜM): İSGGM’ye bağlı İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi
Müdürlüğü (İSGÜM), Türkiye ile Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) arasında yapılan anlaşmayla
Uluslararası Çalışma Koşullarını ve Çevresini İyileştirme Programı (PIACT) çerçevesinde, Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün alt birimi olarak 1968 yılında
kurulmuştur.
İş Teftiş Kurulu Başkanlığı (İTK): İş teftişi, “İş Teftiş Kurulu”nca yürütülür. Kurul, Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığına bağlı olup, teftişe yetkili bir başkanla baş iş müfettişi, iş müfettişi ve iş müfettiş
yardımcılarından oluşur.
Günümüzün anlayışına göre iş teftişin temelinin atılması Cumhuriyet döneminde başlamıştır. 17
Şubat- 4 Mart 1923 tarihleri arasında yapılan İzmir İktisat Kongresinde çalışma ortamı ve çalışma
şartları ile ilgili 34 maddelik bir metin kabul edilmiştir. 28.08.1979 tarih ve 16738 sayılı Resmî
Gazete’de yayımlanan “İş Teftiş Tüzüğü” ile Çalışma Bakanlığı “İş Teftiş Kurulu Başkanlığı” fiilen
kurulmuştur.
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (SGK): Sosyal Güvenlik Kurumu, Sosyal Sigortalar Kurumu
Başkanlığı (SSK), Bağ-Kur Genel Müdürlüğü ile Emekli Sandığı Genel Müdürlüğünün 2006’da
yayımlanan 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kanunu ile birleştirilmesi ile kurulmuştur.
❖ ÖNEMLİ:
• İSG ile ilgili ölçümleri İSGÜM yapmaktadır.
• Ülkemizde İSG konusunda teftiş yetkisi “İTK”dadır.
• Ülkemizde kaza ve meslek hastalığı pirimleri vb. ile ilgili kurum SGK’dır.
• ÇSGB’ye bağlı eğitim kurumu ÇASGEM’dir
• İTK, İSGGM, SGK, ÇASGEM ; ÇSGB adı altında örgütlenmiştir.
DÜNYADA İSG KURUMSAL YAPILARI
• İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü, IFA (Almanya)
• Federal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (Almanya)
• PREVENT (İş Yerinde Önleme, Koruma ve Sağlık Enstitüsü) (Belçika)
• Ulusal İş Sağlığı Enstitüsü (Danimarka)
• Ulusal İş Güvenliği ve Hijyeni Enstitüsü (İspanya)
• İş Sağlığı Enstitüsü, FIOH (Finlandiya)
• İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü, ELINYAE (Yunanistan)
• İş Kazaları Ulusal Sigorta Enstitüsü, INAIL (İtalya)
• Ulusal İş Güvenliği ve Önleme Enstitüsü, ISPESL (İtalya)
• Ulusal İş Sağlığı Enstitüsü, NIOH (Norveç)
• Merkezi Çalışma Hayatını Koruma Enstitüsü, CIOP (Polonya)
• İş Güvenliği Araştırma Enstitüsü, VUBP (Çek Cumhuriyeti)
• İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma Enstitüsü, IRSST (Kanada)
• Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü, NIOSH (ABD)
• Ulusal İş Güvenliği Enstitüsü, NIIS (Japonya)
• İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü, ISST (Tunus)
Dünyada önemli İş Sağlığı ve Güvenliği kurum ve kuruluşları şunlardır:
• Yasal Kaza Sigortaları ve Önleme Kurumları Birliği (Almanya)
• İş Sağlığı ve Güvenliği ve Standardizasyon Komisyonu (Almanya)
• Mesleki Riskler Sosyal Sigortası (Avusturya)
• Sağlık ve Güvenlik Otoritesi, HAS (İrlanda)
• Uygulamalı Bilimsel Araştırmalar Kurumu, TNO (Hollanda)
• Baltık Denizi İş Sağlığı ve Güvenliği Ağı
• Sağlık ve Güvenlik Kurulu (İngiltere)
• Sağlık ve Güvenlik Laboratuvarı (İngiltere)
• Ulusal Kaza Sigortaları Fonu (İsviçre)
• Ulusal İş Güvenliği Kurumu, NOSA (Güney Afrika)
• Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Komisyonu, NOHSC (Avustralya)
• Belediyeler için İş Sağlığı ve Güvenliği Kurumu, APSAM (Kanada)
• Kanada İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi, CCOHS (Kanada)
• İş Sağlığı ve Güvenliği Komisyonu, CSST (Kanada)
• Quebec Toksikoloji Merkezi, CTQ (Kanada)
• İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı, KOSHA (Kore)
• Ulusal Endüstriyel Hijyenistler Konferansı, ACGIH (ABD)
• Endüstriyel Hijyen Kurumu, AIHA (ABD)
• Ulusal Güvenlik Konseyi, NSC (ABD)
• İş Güvenliği ve Sağlığı İdaresi, OSHA (ABD)
• İş Güvenliği ve Sağlığı Kurumu, JISHA (Japonya)
Avrupa Birliği ülkelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri genelde, “OHSAS 18000
Serisi’,“Yüklenciler İçin Güvenlik Kontrol Listeleri”, “ILO-OSH 2001” veya “Üçlü Sorumluluk
Programları” ile yürütülmektedir.
❖ AB’de İSG Yönetim Sistemi üç farklı uygulamayla yürütülmektedir
AVRUPA BİRLİĞİNDE İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMLERİNE GEÇİŞ SÜRECİ
Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin birçoğunun İş Sağlığı ve Güvenliği mevzuatında İş Sağlığı ve Güvenliği
Yönetim Sistemlerine geçiş süreci 1980'lerde başlamıştır. Bu mevzuat, kural koyucu olmaktan
ziyade, “kendi kendini yönetme” modeli ön planda tutulmuştur.
Avrupa Birliği Çerçeve Direktifi : Tüm dünyada uygulanan sistematik İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim
Sistemlerinin en önemli kaynağı olarak gösterilen yasama girişimi, çalışanların iş yerindeki
güvenliklerini ve sağlıklarını iyileştirmeye teşvik eden önlemler hakkındaki Avrupa Birliği Çerçeve
Direktifi'dir. Direktif 89/391/EEC 12 Haziran 1989 da çıkarılan AB Çerçeve Direktifinde, İSG yönetimi
için gerekli olan ve kamu sektöründe ve özel sektörde yer alan tüm kuruluşlar için geçerli genel ilke
ve süreçlere yer verilmiştir.
Bu AB Direktifine göre, işletmelerde İş Sağlığı ve Güvenliği yönetiminin temel amacı: Çalışanların
güvenlik koşullarının ve sağlık durumlarının sürekli olarak iyileşmesini sağlamaktır. Direktif bütün AB
ülkelerinde yürürlüğe girmiştir. Direktifin uygulanması, ulusal strateji ve politikalarla
desteklenmektedir.
ILO Rehberlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetim Sistemleri
2001 yılında Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemlerlerine ilişkin
ILO Rehberlerini yayınlanmıştır. Bu rehberler, 155 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi ile 161
Sayılı İş Sağlığı Hizmetleri Sözleşmesi de dâhil olmak üzere, uluslararası standartları yansıtmaktadır.
Bu rehberler, hem ulusal düzeyde hem de işletme düzeyinde İş Sağlığı ve Güvenliği yönetimi ile ilgili
sorumluluğu bulunan herkesin kullanımına yönelik olarak hazırlanmıştır.
Yükleniciler için Güvenlik Kontrol Listesi
• Yükleniciler için Güvenlik Kontrol Listesi (YGKL), işletmelerin ve yüklenicilerin iş güvenliği
yönetimine özel bir standart geliştirmiştir.
• YGKL sistemi, öncelikli olarak petro kimya endüstrisine hizmet sunan yüklenicilerin
uyguladığı iş güvenliği yönetim sistemlerine yönelik değerlendirme ve sertifikasyonun
nesnel olarak yapılabilmesi amacıyla geliştirilmiştir.
• Yüklenicilerin uyguladığı İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ile Çevre Yönetim
Sistemlerine yönelik bir kıyaslama ölçütü görevi gören YGKL, aynı zamanda inşaat, makine
mühendisliği, kurulum ve taşımacılık gibi iş kollarına da yayılmıştır.
• YGKL'de, güvenli çalışma koşullarının temini için gereken kilit unsurlara odaklanılır. Kurallara
dayalı bir standart olup belirli bir İş Sağlığı ve Güvenliği seviyesine ulaşmak için özel
standartlar oluşturur. Bu açıdan, OHSAS 18001'deki yaklaşımla tezat oluşturmaktadır.
❖ ÖNEMLİ: OHSAS 18001, işletmenin ihtiyaçlarına yöneliktir ve İş Sağlığı ve Güvenliğinin
devamlı olarak iyileştirilmesini öngörür. YGKL ise, İş Güvenliği Yönetim Sistemleri için asgari
bir düzey belirler. İş sağlığından ziyade iş güvenliğini kontrol altına almaya yöneliktir.
Kurallara dayalı YGKL standardında yer alan unsurlar şunlardır:
• “Güvenli olmayan” (alt) yüklenicilerle çalışmak yasaktır. Güvenli yüklenicilerin YGKL sertifikaları
vardır.
• İSG politika bildirgesi, İSG görev tanımları vardır.
• İşe başlamadan önce verilen günlük İSG talimatları vardır.
• Şeflerin İSG sertifikaları vardır.
• En az ayda bir, şefler tarafından yapılan çalışma ortamı teftişleri vardır.
• Yılda bir, işletmenin üst düzey yöneticileri tarafından yapılan iş yeri teftişleri vardır.
• Çalışanların akredite eğitim alması (resmî geçerliliği olan diploma) gerekir.
• YGKL ile oluşturulan kaza oranı ve ölçütler hesaplanır.
• Personel güvenlik kayıt defteri vardır. Kayıt defteri sayesinde, işveren ve gözetmen konumundaki
kuruluşlar; yüksek risk içeren işler yapılırken sahayı, işi yapan kişilerin ve şeflerinin yetkin olup
olmadıklarını; bir başka deyişle bu kişilerin yeterli nitelikleri olup olmadığını ve uygun eğitimi alıp
almadıklarını izleyebilirler.
• Paydaşlar arasında bilgi alışverişi sağlanır.
AB’de Hollanda, Belçika, Almanya, Fransa gibi, YGKL yüklenici güvenliği için bir standarda
dönüşmeye başlamıştır. Piyasa koşulları, YGKL uygulamalarını gerekli kılmaktadır. Yüklenici olarak
faaliyet gösteren ve YGKL sertifikası olmayan firmalar ihalelere dâhil edilmemektedir.
ILO - OSH 2001 (ILO İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi ):
ILO, OHSAS 18001'e, çalışanların katılımı, kuruluşların küreselleşmesi ve dışarıdan hizmet alımının
artışı ile ortaklıklar (tedarik zinciri yönetimi) gibi konuları da eklemiştir.
ILO'nun İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri Rehberleri (ILO, 2001), üç taraflılık gibi ILO
değerleri ile ilgili uluslararası standartları yansıtmaktadır. Rehberlerin yasal bağlayıcılığı yoktur.
Bu rehberler ilk Fransa'da benimsenmiştir. ILO Rehberlerinin tanıtımı amacıyla bir değerlendirme
rehberi oluşturulmuş ve bir tanıtım programı düzenlenmiştir.
❖ ÖNEMLİ: Üçlü Sorumluluk Programı: Kimya firmalarında sağlık ve güvenlik ile çevre
performanslarının devamlı olarak iyileştirilmesi amacıyla kimya endüstrisi tarafından
başlatılan küresel bir girişimdir. Bu program, 1985 yılında Kanada'da başlatılmıştır.
Program, Uluslararası Kimya Dernekleri Konseyi tarafından koordine edilmekte ve hâlen 52
ülkede uygulanmaktadır. Avrupa Kimya Sanayii Konseyi, kimya endüstrisinde yer alan 27
Avrupa derneğinin yürüttüğü Üçlü Sorumluluk Programını koordine ederek geliştirmektedir.
Bu program;
“Planla, Uygula, Kontrol Et, Önlem Al” (PUKO) Deming Döngüsü temeline dayanır; ISO
14001, OHSAS 18001, EMAS (AB - çevre yönetim sistemi) ve ISO 9001 gibi endüstride yaygın
kullanılan, geçerli standartların şartlarını da dikkate alır.
➢ AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ
1-İngiltere’de İş Sağlığı ve Güvenliği Sistemi
İngiltere’de İş tüm düzenlemeler tek bir çerçeve altında toplanabilmiştir. Bu çerçeve Kanun 1974
yılında İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun diğer bütün düzenlemeler kaldırılarak kabul edilmesi ile
uygulanmaya başlanmıştır. Bu sistemin temel bir özelliği; sağlık ve güvenlik konularının hem
işvereni, hem yöneticileri hem de çalışanların tümünü ilgilendirmesi Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi
konusundaki üzerine kurulmuş olmasıdır. Bu kapsama serbest meslek sahipleri de dâhildir.
Kanun iki yeni kuruluş kurulmasını sağlamıştır:
Sağlık ve Güvenlik Komisyonu (HSC) ile Sağlık ve Güvenlik Kurumu (HSE)’dur. Her iki kurum da özel
yasal fonksiyonlara sahiptir.
Sağlık ve Güvenlik Komisyonu (HSC): En fazla on üyeli bir organdır ve üyelerinin ataması Ulaştırma
Bakanlığı, yerel yönetim ve Bölgeler tarafından yapılır. Atamalar hakkında, işçi-işveren temsilcileri,
yerel otoriteler ve diğer alakalı organlar ile uzlaşma sağlanmalıdır.
• Komisyonun birincil görevi: Çalışanların iş yerinde, halkın da iş yerleri arasındaki ulaşımları
sırasında sağlığını, güvenliğini ve refahını yeni kanunlar ve standartlar oluşturarak,
araştırmalar yaparak, bilgi ve tavsiyeler sağlayarak, patlayıcıları ve diğer tehlikeli maddeleri
kontrol ederek güvence altına almaktır. Komisyonun diğer bir görevi de iş sağlığı
problemlerine çözümler sunan “Employment Medical Advisory Service” (EMAS) hizmetinin
devamlılığını sağlamaktır. Bunlara ek olarak komisyon, genel anlamda bu alanla ilgili
problemlerle karşılaşan insanları cesaretlendirmek ve onlara yardım etmekle de
yükümlüdür.
• Komisyonun HSE ile ilişkisi, görevlerini yerine getirirken HSE’den aldığı yardım ve
tavsiyelerden oluşmaktadır. Komisyon ve HSE diğer organlarla da bağlantı hâlindedir.
Özellikle; üniversiteler, mühendislik kuruluşları ve Ulusal Radyoloji Kurulu bunların
başlıcalarıdır. İngilterede HSC ile HSE birlikte çalışmaktadır.
2-Almanya’da İş Sağlığı Ve Güvenliği Sistemi
Almanya’da, İş Sağlığı ve Güvenliğindeki aktörler; Devlet, Kanuni Kaza Sigortası Meslek Sandıkları,
işletmeler ve işçilerdir. Meslek sandıkları, önleyici faaliyetler, rehabilitasyon ve tazminat gibi
hususlarla ilgilenir. Alman İş Sağlığı ve Güvenliği Sisteminde hukuki yaptırımlar devlet eliyle ve
meslek sandıkları tarafından yapılır. Almanya’da, İş Sağlığı ve Güvenliği hususunda, iş sağlığı
hizmetleri ve danışmanlık hizmetleri önleyici bir amaç taşır. Bütün işverenler yasal olarak iş
güvenliği ile ilgili bir uzman ve bir iş yeri hekiminden hizmet almak zorundadır. Bu İSG
profesyonellerinin uzmanlıklarının kapsamı işletmenin tipine ve riskine göre değişir.
❖ ÖNEMLİ: Almanya’da İSG Sistemi Devlet ile Meslek Sandıklarına bölünmüştür
Gerek devlet, gerekse meslek sandıkları iş birliği içinde çalışırlar ve duruma göre teftişler yaparlar.
Bu teftişler;
• Devlet tarafından yapılan, devletin koyduğu yasalara uyulmasının denetimi,
• Meslek sandıkları tarafından yapılan, kazaları önleme mevzuatlarına ve devletin kurallarına
uyulmasının meslek sandıklarının teknik müfettişleri tarafından denetlenmesi şeklindedir.
İş yeri hekimi: İş kazası ve meslek hastalıklarından sakınmak için iş yerinde alınacak önlemlere
katılmak, işçilerin tıbbi gözetimini yapmak, mesleki hekimlikle ilgili olarak işverene tavsiyede
bulunmaktan sorumludur.
Güvenlik uzmanı: Önleyici tedbirlerin yasalara uygun olup olmadığını doğrular, iş ekipmanlarını
kontrol eder ve güvenlikle ilgili işverene tavsiyede bulunur. Her ikisi de, belirli veya belirsiz sürelerde
istihdam edilebilir.
İSG profesyonelleri: iş yerinin çalışanı, kendi adına çalışan veya harici hizmet veren bir kuruluşun
personeli olabilirler. İSG profesyonelleri üniversiteler, enstitüler, birlikler vs. tarafından
eğitilebilirler.
İşverenler, dâhili servisleri kurmak zorunda değildir. Onlar sadece iş güvenliği uzmanı ve iş yeri
hekiminden hizmet almak zorundadır. Bununla birlikte işverenler, bu iki uzmanı kendi işletmesinde
istihdam edilenlerden, kendi adına çalışanlardan veya harici hizmet veren kuruluş elemanlarından
vs. seçmekte serbesttirler.
❖ İşveren aldığı işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının vazifesini yapmasını temin etmekle
yükümlüdür. Bu iş sağlığı ve güvenliği profesyonelleri, mesleğinin icrasını başka bir talimat
almadan serbestçe yerine getirir. Görevlerinin icrasından dolayı baskı altına alınamazlar. Bir
iş yerindeki bir veya daha fazla iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı doğrudan yöneticiye
bağlıdır.
İSG profesyonellerinin ücretlendirilmeleri ise şöyledir:
• Bir şirkette tam gün ya da yarım gün (part time) çalışıyorsa maaşını o şirketten alır,
• Eğer harici hizmet üzerinden çalışıyorsa maaşını harici hizmetten alır,
• Kendi şirketinde çalışıyorsa, maaşını kendisi karşılar.
Mevzuatta aksi bir durum belirtilmediği müddetçe 20' den fazla işçinin çalıştığı işyerinde işveren İSG
Kurulu kurmak zorundadır.
3-İspanya’da İş Sağlığı ve Güvenliği Sistemi: İspanya’da hükûmet, çalışma yaşamı mevzuatını
düzenleme konusunda tüm yetkiye sahiptir. İş Sağlığı ve Güvenliği alanındaki düzenlemeler, İş ve
Göç Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Özerk bölgeler bu düzenlemelere uymakla yükümlüdürler.
İş Sağlığı ve Güvenliğine yönelik düzenlemeler, “İşteki Risklerin Önlenmesi Kanunu” ile yapılmıştır. İş
Sağlığı ve Güvenliği alanında görev alan kamu idareleri ve nasıl çalışacakları bu kanunla
tanımlanmıştır. Bu kamu idareleri, Devlet Genel İdaresi kapsamında iş birliği içinde çalışmalıdır.
Kanun’da belirtilen yetkili kuruluşlar şunlardır:
• Ulusal İş Yerinde Sağlık ve Güvenlik Komisyonu: Önleme politikalarının yerleştirilmesinde
kamu kuruluşlarına danışmanlık yapan tüzel bir kuruluştur. Komisyon, özerk kuruluşların her
birinden bir temsilci ve Devlet Genel İdaresi, en çok temsilcisi olan işçi ve işveren
sendikalarının eşit sayıda temsilcisinden oluşur. Komisyonun Başkanı, İstihdam ve Endüstriyel
İlişkiler Müsteşarı; yardımcı başkanlar Devlet Genel İdaresi ile Sağlık ve Tüketici İşleri
Müsteşarıdır.
• Ulusal İşyerinde Hijyen ve Güvenlik Enstitüsü, İşte sağlık ve güvenlik şartlarının sağlanması,
bu konudaki analizlerin gerçekleştirilmesi, aynı zamanda bu konudaki iyileştirmelerin
desteklenmesi ile teşvikini amaç edinen bir bilimsel ve mesleki özelleştirilmiş Devlet Genel
İdaresi kurumudur. Bu konuda Özerk Kurum ve Kuruluşlarla iş birliği kurma yetkisi vardır.
Görevi: Mevzuat ve mevzuatın geliştirilmesi konusunda teknik ve hukuki danışmanlık yapmak, özerk
idarelerle işbirliği içinde İSG risklerini önlemeye yönelik faaliyetleri gerçekleştirmek, bilgilendirme
çalışmaları yürütmekle görevlidir. Ayrıca Özerk Bölgeler düzeyinde İSG faaliyetlerinin yürütülmesini
sağlamak, kamu kurumları arasında bilgi ve deneyimlerin değişimi sağlamak, İSG alanında
koordinasyonu sağlamak temel görevlerindendir.
Özerk bölgelerle iş birliği kapsamında, özerk bölgelerde enstitüye bağlı merkezler bulunmaktadır.
Bölgeler, “Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Komisyonu”nda görev alan üyeleri ile temsil edilmektedir.
İş ve Sosyal Güvenlik Teftişi: Risklerin önlenmesi konusunda mevzuatın kontrolü ve çalışanların
gözetimi görevlerini yerine getirmektedir. Ceza yetkisine sahiptir. Etkili denetim gerçekleştirmek
için, işletme ve işçilere bilgilendirme ve danışmanlık hizmeti sunmaktadır. İş kazaları da müfettişler
tarafından incelenmektedir.
❖ ÖNEMLİ: İspanya İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 10 Kasım 1995'te Resmî Gazete’de
yayımlanmış, Şubat 1996' da yürürlüğe girmiştir. 1995’ ten beri (Mesleki Risk Önleme
Kanunu ve Royal Decree 39/1997) İspanya’ da koruma ve önleme hizmetleri; dâhili
hizmetler, harici hizmetler ve ortak hizmetler olmak üzere üç farklı şekilde
yapılabilmektedir.
İspanya harici hizmetleri, sadece önleyici aktivitelerden sorumludurlar. Onların Mesleki Risklerin
Önlenmesi Hakkındaki Kanun’un 31. maddesinde şart koşulan misyon ve görevleri aşağıda
belirtilmiştir:
• Önlemeyle ilgili eylem planları ve programların tasarımı, uygulanması ve koordinasyonu,
• Önleyici tedbirler için önceliklerin belirlenmesi ve bu önlemlerin izlenmesi,
• İşçilerin eğitimi ve bilgilendirme,
• Acil durum planları ve ilk yardımın uygulanması,
• İşçilerin sağlığının izlenmesi.
❖ ÖNEMLİ: İspanya’da “İş
İŞ GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMLERİ
HAP NOTLAR
1. ÜNİTE
➢ İSG TANIMLARI
1-İş Sağlığı ve Güvenliği: Çalışanların iş kazalarına ve meslek hastalıklarına maruz kalmalarını
önlemek, sağlıklı ve güvenli çalışma ortamını oluşturmak için alınması gereken önlemlerle ilgili
yapılan çalışmalara İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) denir.
2-Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ile Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’ya göre İSG: Çalışanın tüm iş
kollarında fiziki, ruhi ve sosyo-ekonomik iyilik halinin ve dolayısıyla çalışanın güvenlik ve sağlığını en
üst düzeye çıkarmak ve bunun devamının sağlanması” şeklinde tanımlamıştır.
3-İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi (İSGY)’ye göre İSG: İçinde bulunulan şartların
ergonomikleştirilmesi (bir bakıma iyileştirilmesi), tehlike ve risklerin tanımlanması, analizi, gerekli
tedbirlerin alınması, uygulamadaki aksaklıkların tespiti ve müdahalesine kadar İSG amaçları
doğrultusunda, süreç boyunca organizasyon, iletişim ve danışmanlığın temin edilmesini ihtiva eder.
➢ Yönetim sistemleri amaci; kuruluşların faaliyetlerinin genel stratejileri ile uyumlu olarak
sistematik bir şekilde ele alınıp sürekli iyileştirme yaklaşımı çerçevesinde çözümlenmesini
amaçlar.
Sürekli iyileşme:
Politika
Planlama
Uygulama ve işletme
Kontrol ve düzeltici faaliyet
Yöntemin gözden geçirilmesi
➢ İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi:
1.Tanım: Çalışma ortamlarındaki olası risklerin tespit edildiği, bu riskleri yok etmek için ilgli
mevzuata ve standartlara uygun programların oluşturulduğu ve uygulandığı yönetim yapı ve
felsefesine denir.
2.Tanım: Çalışma hayatını, üretkenliği ve bunlara bağlı olarak işletmelerin kârlılıklarını etkileyen
olaylara karşı önlem almak için, öncelikle mevcut durumun analizinin yapılarak risklerin tespit
edildiği, bu riskleri yok etmek için yasal yönetmelik, mevzuat ve kanunlara entegre programların
oluşturulduğu ve uygulandığı, bütün çalışmaların belli bir sistematik içerisinde dokümante edildiği
ve ilgilenenlere duyurulduğu, yürütülmekte olan çalışmaların izlenip denetlendiği birtakım yönetim
sistemleri uygulanmaktadır. Bu sistemlere İSG Yönetim Sistemi denir.
3.Tanım: Çalışanların içinde bulunduğu çalışma şartlarının iyileştirilmesi ile çalışan sağlığının
bozulmasını engellemek ve çalışanın güvenliğini sağlama odaklı yapılan sistematik çalışmalardır.
4. Tanım: İş yerlerinde işlerin gerçekleştirilmesi sırasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa
zarar verebilecek kaza ve diğer etkilerden korunmak ve daha iyi çalışma ortamı sağlamak amacıyla
sistemli ve bilimsel bir şekilde tehlikelerin ve risklerin belirlenmesi ve bu tehlike ve risklere yönelik
önlemlerin alınması çalışmalarının gerçekleştirildiği yaklaşıma İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim
Sistemi denir.
Sistematik diyorsa yapıştırın cevabı
➢ İş Sağlığı ve Güvenliği yönetim süreci, İş Sağlığı ve Güvenliği risklerine proaktif müdahaleyi
kullanan bir tekniktir.
➢ Ergonomide, çalışanların insani yapısına uygun düzenleme esastır ki, bu konuda en önemli
husus “işçinin işe uyumundan ziyade, “işin işçiye uyumu” ön planda tutulur.
➢ İş Sağlığı ve Güvenliliği yönetimine atfedilen bazı görevler bulunmaktadır:
• Olası tehlikeleri tanımlamak.
• Her tehlike için riskin boyutunu tahmin etmek.
• Hesaplanan riskin düzeyi kabul edilebilir değilse, gerekli tedbirleri almak.
➢ İş Sağlığı ve Güvenliliği profesyonelleri
1-İş Güvenliği uzmanlarının,
2-İş yeri Hekimlerinin
3-İş Sağlığı ve Güvenliği yönetimi
➢ İş Sağlığı ve Güvenliği yönetim prensipleri İSG bilimi üzerine,
İSG ise ergonomi bilimi üzerine inşaa edilir.
➢ İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemlerini standardize eden (ILO-OHS vb) kılavuzlarının iki
temel amacı vardır;
• Ülkelere kendi millî iş güvenliği ve sağlığı yönetim sistemleri çerçevelerini kurmak için
yardımda bulunmak,
• Kuruluşlara İş Sağlığı ve Güvenliği unsurlarını genel politika ve yönetim düzenlemeleri ile
entegre etmelerine ilişkin olarak yol gösterici bilgileri vermektir.
➢ İş Sağlığı ve Güvenliği Standartları: İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminin iyi bir şekilde
uygulanabilmesi için, kriterlerden, uygulamalardan ve prensiplerden oluşan birleştirilmiş bir
çerçeve sunarlar.
➢ İş Sağlığı ve Güvenliği Riskleri: İş Sağlığı ve Güvenliğine az ehemmiyet verilmesinden oluşan
riskler, şahısların hastalanması, sakatlanması veya ölüm riski, bununla beraber firmaya ve
şahıslara karşı mali mesuliyet riskleri, organizasyon veya işletmedeki ekipmanın, sürecin bir
kısmının ya da tümünün kaybedilmesi risklerini bütünüyle kapsar.
➢ Planlı ve düzenli çalışmaları sağlamak üzere oluşturulan “rehber standartlarda”
amaçlananların bazıları:
• Çalışanların ve diğerlerinin maruz kaldıkları riskleri minimize etmek,
• İşin performansını artırmak,
• Diğer işletmeler ya da müşterilere karşı duyarlı, sorumlu bir imaj oluşturmak.
➢ Bu tip rehberler ve standartlar etkin bir İSG Yönetim Sistemi için temel olan başlıkları
kapsamaktadır:
• İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi geliştirme,
• Diğer yönetim sistemleri ile bağlantı kurma vb. konularında rehberlik etmektedir.
➢ Risk yönetimi: Birçok teknik değerlendirmeyi içine alan, yönetime tutarlı karar verebilme gücü
sağlayan yönetim sistemidir.
HAP NOT 2. ÜNİTE
İş kazasını sebeplendiren en gelen yaklaşım:İnsan-Makine-Çevre
İnsan:
• Cinsiyet
• Yas
• Fiziki yapı
• Kişilik
• Kültür
Makina:
• Radyasyon
• Nükleer
• Isı
• Buhar
• Elektirik
• Mekanik
Çevre :
• İşyeri ortamı
• Gözetim
• Denetim
• İklim
• Zaman
➢ Vardiya saatlerinin, çalışan insanın bio-ritmine uygun olması gerekir.
➢ İnsan herşeyle ilişki içindedir. Elbette ki bu etkileşimler içinde bir kazanın meydana gelmesinde
sayısız faktör rol oynar.
➢ Kaza sebeplerini açıklamak için geliştirilen en genel teoriler şunlardır:
• Domino Teorisi,
• İnsan Faktörleri Teorisi,
• Kaza/Olay Teorisi,
• Epidemioloji Teorisi,
• Sistem Teorisi,
• Kombinasyon Teorisi,
• Tek Faktör Teorisi,
• Çok Faktör Teorisi,
• Enerji Teorisi
➢ 1-Domino Teorisi: Kaza önleme ve sanayi güvenliğinin ilk öncüsü Travelers Insurance
Company’nin (Gezginler Sigorta Şirketi)bir görevlisi olan Herbert W. Heinrich’tir.
1920’lerin sonlarında, 75.000 sanayi kaza raporu üzerinde çalıştıktan sonra Heinrich;
• Sanayi kazalarının %88’ine iş arkadaşları tarafından ortaya konan güvenli olmayan hareketlerin
neden olduğunu,
• Sanayi kazalarının %10’una güvenli olmayan koşulların neden olduğunu,
• Sanayi kazalarının %2’sinin engellenemez olduğunu ortaya koymuştur.
Heinrich’in çalışması, kendisine ait “Sanayi Güvenliği Gerçekleri”nin ve daha sonra Domino Teorisi
olarak bilinecek olan kaza nedeni teorisinin temelini oluşturmuştur.
Heinrich sağlık ve güvenlik karar vericilerinin sanayi kazaları hakkında bilmeleri gereken hususları
düşünerek özetlemiş ve kendisinin Sanayi Güvenliği Gerçekleri (diğer adıyla Endüstriyel Güvenliğin
Aksiyonları) olarak adlandırdığı on bildiriyi ortaya koymuştur.
Heinrich’e göre bir kazaya neden olan olayların dizisinde beş faktör vardır. Bu faktörler (kaza zinciri)
şöyle özetlenebilir:
• Kalıtsal ve sosyal çevre
• Kişinin hatası
• Güvensiz hareket ve koşullar
• Kaza
• Yaralanma
Kalıtsal ve sosyal çevre : Olumsuz karakter özellikleri insanlara sosyal çevrenin bir sonucu olarak
miras kalmış olabilir veya edinilebilir ve insanları güvenli olmayan biçimde hareket etmeye
yönlendirebilir.
Kişinin hatası: Dikkatsizlik, pervasızlık, sinirlilik, önem vermeme ve ihmal gibi kişisel özürler
kazaların ikinci nedenidir.
Güvensiz hareket ve koşullar : İnsanlar tarafından sergilenen güvenli olmayan davranışlar ve
mekanik veya fiziki tehlikeler kazaların doğrudan nedenleridir.
Kaza : Tipik olarak, yaralanmayla sonuçlanan kazalar düşmeyle veya hareket eden nesnelere
çarpmayla meydana gelmektedir. Kaza, zincirin son halkasıdır.
Yaralanma : Tipik olarak, kazalardan meydana gelen yaralanmalara incinmeler ve kırıklar da
dâhildir.
2- Epidemiyoloji: Toplumdaki hastalık, kaza ve sağlıkla ilgili durumların dağılımını, görülme
sıklıklarını ve bunları etkileyen faktörleri inceleyen bir çalışma alanıdır.
Epidemiyoloji Amacı: İş sağlığı geliştirmek ve hastalıkları azaltmak için sağlık bilgilerini toplamak,
yorumlamak ve kullanmaktır.
Bu teoride, iş sağlığının geliştirilmesi ve iş kazaların kontrolü ve önlenmesi için gereken tüm
aktivitelerin planlanması, yönetilmesi ve değerlendirilmesi için gereken tüm bilgiler için üç gruba
toplanmış araştırmalar yönetilir:
• Sağlıkla ilgili olayları tanımlama ve görülme sıklığını ölçme,
• Hastalık ya da kazanın neden ortaya çıktığını inceleme,
• Uygulanan sağlık hizmetinin veya programlarının etkinliğini ölçme.
Epidemiyoloji Teori’de anahtar bileşenler yetenek ve durum özellikleridir.
3- Sistem Teorisi: Mevcut şartları zihne not ederek ve gözlemleyerek toplanan bilgilere dayanarak,
kişi riskleri tartar ve mevcut şartlar altında çalışıp çalışmayacağına karar verir. Bilgi toplama, riskleri
tartma ve karar vermedeki yargıyı gölgeleyen stres üreticileridir.
Frenzie bilgi toplama, riskleri tartma ve karar verme işleminin başlamasından önce beş
faktörün göz önünde bulundurulmasını tavsiye etmektedir:
• İş gereksinimleri
• İşçilerin yetenek ve sınırları
• Eğer iş başarılı bir biçimde tamamlanırsa elde edilecek kazanç
• İşe kalkışmak fakat başarısız olmak durumundaki kayıp
• Eğer işe kalkışılmazsa gelecek olan kayıp
4-Kombinasyon Teorisi: Bazı kazalar için, verilen bir model oldukça kesin olabilir. Diğerleri için,
daha az kesin olabilir. Çoğu kez bir kazanın nedeni sadece bir model/teori ile uygun şekilde
açıklanamayabilir. Böylece, Kombinasyon Teorisi’ne göre, esas neden birkaç farklı model
parçasını birleştirebilir.
5-Kaza/Olay Teorisi: Kaza/Olay teorisi, İnsan Faktörü Teorisi’nin bir uzantısıdır. Dan Petersen
tarafından geliştirilmiştir. Petersen Kaza/Olay Teorisi olarak da anılır. İnsan Faktörü Teorisi’nin
çoğu yerinde kalırken Petersen, ergonomik tuzaklar, hataya karar verme ve sistem hataları gibi
yeni elementleri ortaya koymuştur. Böyle bir kararı etkileyecek başka bir faktör ise, “bu bana
olmaz!” sendromudur.
6-İnsan Faktörleri Teorisi: Bu teori kazaları, eninde-sonunda insan hatasından kaynaklanan
olaylar zincirine bağlar. Teori, insan hatasına yol açan üç önemli faktörü içerir:
• Aşırı yükleme
• Uygun olmayan tepki
• Yerinde olmayan faaliyetler
Bu üç faktör kazaya sebebiyet verir.
Aşırı Yükleme: Aşırı yükleme bir kişinin herhangi verilen bir zamanda kapasitesi ile o kişinin
verilen durumda taşıdığı yük arasında dengesizlik olayıdır. Bir kişinin kapasitesi, onun doğal
yeteneği, eğitimi, fikir yapısı, yorgunluğu, stresi ve fiziki durumu gibi faktörlerin sonucudur.
Uygun Olmayan Tepki : Belli durumda kişinin tepkisi kazayı engelleyebilir ya da kazaya
neden olabilir. Eğer kişi tehlike durumunu saptamışsa ama bunu düzeltecek bir şey
yapmamışsa, uygun olmayan şekilde tepki göstermiştir. Eğer kişi oluşturulan güvenlik
prosedürünü dikkate almıyorsa, uygun olmayan şekilde tepki göstermektedir. Bu tür
tepkiler kazalara neden olmaktadır.
Uygun Olmayan Faaliyetler : İnsan hatası, uygun olmayan faaliyetlerden kaynaklanabilir.
Uygun olmayan faaliyete bir örnek, verilen bir görevde risk derecesini göz ardı eden ve
dikkatsiz iş yapan kişidir.
7-Tek Faktör Teorisi: Günümüz araştırmacılarınca yoğun eleştirilerine muhatap olan bu teori, bir
kazanın sadece tek bir nedenin sonucu olarak ortaya çıktığını ileri sürmektedir.
8-Çok Faktör Teorisi: Bu teoride, Tek Faktör Teorisi’nin tersine, kaza birçok etken ile birlikte
değerlendirilerek analiz edilir.
9-Enerji Teorisi: William Haddon’un geliştirdiği bu teoriye göre, kazalar daha ziyade enerji
transferinde ya da enerji transferi esnasında meydana gelmektedir. Teoriye göre, bu enerji
boşalmasının oranı oldukça önemlidir. Zira enerji boşalması ne kadar büyükse, hasar potansiyeli de
o kadar büyüktür.
Heinrich (1959) ile başlayan bu tip araştırmalar günümüze kadar devam etmiştir. Heinrich, kazaların
% 85’inin insan hatalarından kaynaklandığını belirlemiştir.
Sanders ve Shaw (1988): Bu konuda on beş çalışma yapmış ve insan hatasından kaynaklanabilecek
kaza yüzdesinin % 4-90 arasında değiştiğini belirtmişlerdir. Çalışmalarında 338 kaza vakası incelemiş
ve kazaların % 50'sinde temel sebebin insan hatası olduğunu, fakat hiç bir durumda kazaya
sebebiyet veren unsurun tek başına insan hatası olmadığını belirtmişlerdir. Sanders (1983),
“Kazaların hangi oranda insan hatasına bağlı olduğunu sormak bile anlamsızdır’ demiştir.
❖ ÖNEMLİ: Kazaların önlenebilmesi için yapılacak çalışmaların özünü Kazaların sebebinin
bulunması araştırma konusu teşkil etmektedir.
HAP NOT 3. ÜNİTE
➢ Güvenilirlik (reliability) çalışmaları: Sistemdeki ekipman veya süreçlerin arıza durumlarınayönelik yapılan çalışmalara verilen genel bir isimdir.
➢ Güvenlik (safety) çalışmaları: Ekipman ve süreç arızalarının (Güvenilirlik çalışmalarının) yanı
sıra, sistemde olabilecek kayıplar (hasar, zarar, arıza, kaza, hastalık) durumları üzerinde
durur.
➢ Kaza (accident): “Sistemi tahrip veya bireyin kaza geçirmesine sebep olan veya sistemin
amacının veya bireyin görevinin başarılmasını etkileyen istenmeyen olay.” olarak
tanımlanır.
Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi için aşağıdakilerin düşük derecelerine sahip olması
beklenir:
• Beklenilirlilik, öngörülebilirlilik (ihlal, kusur)
• Kaçınılabilirlilik (intihar)
• Kasıt (kazaya sebep vermeye eğilimi), (cinayet, suikast)
Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO)’na göre ise iş kazaları: “Önceden planlanmamış çoğu zaman, kişisel
yaralanmalara, makinelerin, araç ve gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol
açan bir olaydır.”
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından iş kazası: “Belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan,
önceden planlanmamış beklenmedik bir olay” olarak tanımlanmıştır.
TS 18001’e göre olay (event): Yaralanmaya veya (ciddiyet seviyesinden bağımsız olarak) sağlığın
bozulmasına veya ölüme sebep olan veya sebep olacak potansiyele sahip olan, işle ilgili durumlardır.
Ramak kala olay: İş yerinde meydana gelen; çalışan, iş yeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma
potansiyeli olduğu hâlde zarara uğratmayan olaydır.
Tehlike (hazard): Düzeltilmediğinde bir kaza, hastalık veya mal hasarına yol açabilecek bir durum
(olay, event) veya durumlar kombinasyonudur. Diğer bir tanımlamaya göre tehlike: İş yerinde var
olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme
potansiyelini ifade eder.
Standartlarda geçtiği tanımlamalara göre tehlike: İnsanların yaralanması veya sağlığının bozulması
veya bunların birlikte gerçekleşmesine sebep olabilecek kaynak, durum veya işlemlerdir.
Tehlike: Kaza (oluşturma) potansiyelini ifade eden genel bir tabirdir. Tehlike tanımlama ise bir
tehlikenin varlığını tanıma ve özelliklerini tarif etme sürecidir. Kaza potansiyelidir.
Önleme (Tedbir, Prevention): İş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği
ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümünü ifade
eder. (M)
Risk:
• Tehlike olasılığını (ihtimalini) ifade eder.
• Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme
ihtimalidir.
• İnsan veya ekipmanın maruz kalabileceği tehlike ihtimalidir.
RİSK= TEHLİKE OLASILIĞI
RİSK = KAZA POTANSİYELİNİN OLASILIĞI
RİSK = KAZA POTANSİYELİNİN İHTİMALİDİR
Risk: Tehlikeli bir olayın veya maruz kalma durumunun meydana gelme olasılığı ile olay veya maruz
kalma durumunun yol açabileceği yaralanma veya sağlık bozulmasının ciddiyet (şiddeti) derecesinin
birleşimidir.
Kabul edilebilir risk seviyesi: Yasal yükümlülüklere ve iş yerinin önleme politikasına uygun, kayıp
veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesidir.
Başlatıcı olay: Kaza zincirinin ilk olayıdır.
Ara Olaylar: Başlatıcı olay her zaman tek bir olay olmayabilir veya birden çok olayın bir araya
gelmesi sonucu da (etkileşimleri ile kombinasyonları ile) olmuş olabilir. Hatta tek bir olay tek başına,
başlatıcı olamayabilecekken, diğerleriyle bir araya geldiğinde (etkileşim olduğunda), başlatıcı olay
olabilir veya olayın sonucunun boyutunu etkileyebilir. Bunlara “ara olaylar” denilir.
Risk değerlendirmesi: İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu
tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz
edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli
çalışmaları ifade eder.
Standartlardaki tanımıyla risk değerlendirmesi: Tehlikelerden kaynaklanan riskin
büyüklüğünü tahmin etmek ve mevcut kontrollerin yeterliliğini dikkate alarak riskin kabul edilebilir
olup olmadığına karar vermek için kullanılan süreçlerdir.
Risk Değerlendirmede Önemli Terimler
• Tehlike: Hazard,
• Kaza: Accident
• Olasılık (İhtimal): Probability
• Olay: Event
• Güvenlik: Safety
• Güvenilirlilik: Reliability
• Risk: Risk
• Risk Değerlendirmesi: Risk Assesment, Evaluation
• İnsan: Human
• Hata: Error
• İnsan Hatası: Human Error
• Sistem Hatası: Failure / Fault (Araç -Gereç, Ekipman)
• Analiz: Analysis
• İş Sağlığı ve Güvenliği: Occupational Safety and Health (İSG=OSH)
• Kantitatif: Sayısal, Nicel, Analitik, (quantitative)
• Kalitatif: Sayısal Olmayan, Sözel, Nitel (qualitative)
Risk Değerlendirme Metotları
Temel bazı risk değerlendirme metotları şunlardır:
• Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis, PHA,
• İş Güvenliği Denetlemesi (Safety Review), SR
• Süreç ve Sistem Kontrol Listeleri (Process/System Check Lists),
• İşlemleri İnceleme Tekniği (Technic of Operations Review, TOR,
• Göreceli Sıralama-Dow ve Mond Tehlike İndeksleri (Relative Ranking-Dow and Mond Hazard
Indices),
• Risk Analizi (Risk Analysis, RA,
• Olursa Ne Olur Analizi (“What If” Analysis),
• Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi (Hazard and Operability Studies, HAZOP,
• Hata Modları, Etkileri ve Kritiklik Analizi (Failure Modes, Effects, and Criticality Analysis,
FMECA, FMEA
• Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis, FTA
• Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis, ETA
• Sebep-Sonuç Analizi (Cause-Consequence Analysis, CCA
• İnsan Hatası Analizi (Human Error Analysis, HEA
• Tehlike Erken Uyarı Modeli (Diagnostics Model for Hazard, DMH
➢ Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis-PHA): Tesis daha tasarlanırken plan ve
proje aşamasında tehlikelerin tespit edilerek tasarımı yapan teknik elemanlara rehber olması için
kullanılır. Sonraki aşamalarda tespit edildiklerinde alınması gerekli düzeltici önlemlerin yüksek
maliyetlerinden kurtulup zamandan tasarruf sağlanır. Özellikle eski deneyimlerden
yararlanılmayacak olan yeni projeler üzerinde çalışıldığında veya yeni bir tesis kurulacağında
kullanılan bu yöntem, tehlikeleri ortadan kaldıracak veya minimize edecek tavsiyeleri içermektedir.
Bu yöntemde tehlikeler şu şekilde listelenir:
• Tesis,
• Tesisteki ekipmanlar,
• Çalışma çevresi,
• Ham maddeler, ara ve nihai ürünler (mamüller) ve bunların reaktiviteleri,
• Sistem elemanları arasındaki etkileşimler,
• İş güvenliği ekipmanları.
Ön Tehlike Analizi sonuçlarının doğası, kalitatif listeleme olup öncelik sıralaması içermez.
➢ İş Güvenliği Denetlemeleri (Safety Review, SR): Orijinal standartlarda istenilen güvenliğin
sağlanıp sağlanmadığı kontrol edilerek sapmalar (hatalar, yanlışlıklar, eksiklikler, fazlalıklar)
tespit edilir. İncelemelerde ana riskler üzerinde durulur. Bu yöntem sonuçlarının doğası,
kalitatifdir
➢ SÜREÇ/SİSTEM KONTROL LİSTELERİ (PSCL):Uygulanması için fazla bir tecrübenin gerekmediği
bu sistem beklenen tehlikeler “evet-hayır karar sorgulaması” ile tespit edilerek sistemin
standart işlemlere uygunluğu belirlenir. Yöntemin kullanımı ve hazırlanması kolay ve ucuz olup,
sonuca çabuk ulaşılır. Bu yöntem sonuçlarının doğası da kalitatifdir. Deneyim gerekmez
istenildiği kadar detaylı hazırlanabilir.
➢ Gözden Geçirme Tekniği (Technic of Operations Review, TOR) : İşçilerin amirleri ile iş yeri
kazalarını ve hatalarını incelemeleri için birlikte çalışmalarına izin veren bu sistem
uygulamalarında şu soruya cevap aranır: “Sistem niçin böyle bir şeyin (kazanın) olmasına izin
vermiştir?” Bu teknik 6 adımda yapılır. Bu tekniğin eksikliği, hata veya kaza gerçekleştikten
sonra sebeplerin belirlenmesine yönelik olmasıdır. Bu yüzden “Geçmiş Olsun Tekniği”, ya da
İşikava Tekniği olarak da adlandırılır. Bu yöntem, sonuçlarının doğası, kalitatifdir.
➢ GÖRECELİ SIRALAMA DOW-MOND TEHLİKE İNDİSLERİ : Tesislerde risklerin göreceli olarak
sıralanmasını sağlayan kolay bir yöntemdir. (Relative Ranking-Dow and Mond Hazard Indices,
RRDMHI. Yöntemde tesisin tehlike yönünden “+” (artı) ve “–” (eksi) süreçleri belirlenerek, risk
derecesine göre sıralaması sağlanır. Burada eksi yönde bulunan bulgular kazaya neden
olabilecek malzeme ve durumları belirlerken, artı yöndeki bulgular bu kazaları ortadan kaldıracak
veya azaltacak parametreleri gösterir. Bu yöntem sonuçları risk derecesine göre sıralama
sağlanır. Dolayısıyla kalitatiftir.
➢ RİSK ANALİZİ (RA): Genel olarak sigorta ve yatırımlarla alakalı olarak kullanılan analitik (sayısal,
nümerik, kantitatif, nicel) bir metot olmakla birlikte, iş yerini inceleme, tehlikeleri belirleme ve
bu tehlikelerin üstesinden gelmek için stratejiler geliştirmede de kullanılmaktadır. Bu yöntem
sonuçlarının doğası, kantitatifdir (sayısaldır).
➢ OLURSA NE OLUR ANALİZİ (WA): Deneyimli uzmanlarca uygulanması gerekli olan bu yöntem
(“What if” Analysis, WA), tasarım, inşaat veya süreçlerde olabilecek sapmaların (arızaların,
hataların, kazaların) incelenmesini içerir. Uygulamada süreç veya operasyon belirli konular
bazında "olursa ne olur?" sorgulamalarıyla detaylı bir şekilde incelenerek beklenmeyen olaylar
açığa çıkarılmaya çalışılır. Sorgulamada, tehlikenin başlatıcı olayı ortaya konularak, ulaşılacak
istenmeyen hususların (yani tehlikelerin) görülmesi amaçlanırBu yöntem sonuçları, potansiyel
kaza ve zincirleme olaylarının senaryolarının ve olası risk azaltma metotlarının tablo hâlinde
listelenmesi olduğundan kalitatiftir .
➢ TEHLİKE VE İŞLETİLEBİLİRLİK ANALİZİ (HAZOP): Deneyimlerin yetersiz kaldığı durumlarda veya
yeni teknolojiler uygulamaya alındığında, buradaki problemlerin belirlenmesi için oluşturulmuş
bir metot olmasına rağmen, tesisin tasarımdan sonra uğradığı değişikliklerin tespiti ve bunların
sonunda meydana gelen tehlikeleri çözümleri ile birlikte raporlayan bir yöntemdir.
HAZOP, deneyimlerin yetersiz kaldığı problemlerin çözümünde kullanılır. Uygulama
çalışmalarında “beyin fırtınası” (brain storming) yolu ile tesis tasarımı gözden geçirilir.
<
HAZOP’un temel beş adımı:
• İncelenecek sistemin veya işlemin seçimi,
• HAZOP uzman takımı oluşturma,
• HAZOP’u amaç ve işlemlerinin tüm takıma açıklanması,
• HAZOP amaçları ve zaman sınırlarını belirleme,
• Beyin fırtınası seansları gerçekleştirme.
❖ ÖNEMLİ: Özellikle kimya sanayisindeki yeni işlemlerde kullanılmak üzere geliştirilmiş bir
inceleme metodu olan HAZOP’un gücü, belli bir süreç veya sistem tecrübe edilmeden önce
problemleri belirleme imkânı sağlamasındadır. HAZOP’un eksikliği ise sistem hatalarındaki
problemleri tahmin eder (öngürür). Ancak bunlar teknolojik hatalardır, insan faktörü işin
içinde bulunmamaktadır. İnsan hataları da kazalarda genellikle önemli bir faktör olduğu
için ilgilenilmesi gereken bir eksikliktir.
➢ HATA MODLARI, ETKİLERİ VE KRİTİKLİK ANALİZİ (FMEA,FMECA, FMA, FMEA): Tesis
ekipmanlarında olabilecek her bir kusurun sisteme olan etkisi ve potansiyel tehlikesini kritiklik
sırasına göre listelenmesini (tablolanmasını) içerir.
FMEA’nın akış şeması:
Diğer bir ifade ile bu yöntem, ekipmanları, bunların arıza yapabileceği durumları ve ortaya
çıkabilecek etkileri inceler.
FMECA, dört temel aşamayı içerir:
• Sistemin kritik (tehlikeye açık) olarak incelenmesi, parçalara ayrılması,
• Parçaların hataya açık taraflarının bulunması,
• Hatanın meydana getirdiği tehlikelerin
derecelendirilmesi,
• Sistemin her bir parçası için her potansiyel hatanın incelenmesi ve sonuçlarının ne
olabileceğinin bulunması.
❖ ÖNEMLİ: Otomotiv ve uzay gibi ileri imalat sistemlerinde sıkça kullanılır.
En önemli handikapları (dezavantajları, eksiklikleri)
• İnsan hatasını göz ardı etmesidir.
• FMCEA’nın sistemin parçalarını sanki bu parçalar bir boşlukta çalışıyorlarmış gibi kabul
etmesidir. Parçalar ve sistemler arasındaki etkileşimleri göz ardı eder.
Bu yöntem sonuçlarının doğası, kalitatifdir.
HATA AĞACI ANALİZİ (Fault Tree Analysis, FTA): İşlem sürecini görsel olarak sergilemek için grafik
model kullanan analitik bir metodolojidir. Sistem güvenliği analizinde yaygın olarak kullanılan
yöntem, belirli bir hata veya kaza üzerinde odaklanarak bunun nedenini belirlemek üzere sistem
geliştirmeyi amaçlar. Uygulama çalışmalarına kazadan (önlenmesi gereken, istenmeyen olaydan)
başlanır ve olayın sebepleri araştırılır. Bu nedenle bu yöntem, “geriye doğru düşünme”
(Tümdengelim) tekniği olarak da adlandırılır. Hata ağacının son adımında önleyici tedbirler için
tavsiyelerde bulunulur. Bu yöntem sonuçlarının doğası, kalitatif olmakla beraber, gerekli bilgiler
sağlandığında (şemaya ayrıca olasılıklar da eklenerek) potansiyel kantitatif sonuçlara da ulaşılabilir.
FTA sürecinde kazayı oluşturan parçalar ayırılarak incelenir:
• Ekipman kusurları,
• İnsan hatalarıdır.
Hata Ağacı(FTA), üç temel adıma sahiptir:
• En üstteki (istenmeyen) olayın (kazanın) belirlenmesi,
• Bu (istenmeyen) olaya (kazaya) sebep olacak olası en yüksek hata seviyelerinin belirlenmesi,
• Daha özel hata seviyelerinin belirlenmesi,
OLAY AĞACI ANALİZİ (ETA): Kazayı ve olaylar zincirini kaydetmede ve başlatıcı zincirleme olaylar
arasındaki ilişkileri tanımlamada bir yol öneren bu analizde başlatıcı olay olarak bilinen belirli bir
sistem veya insan hatası sonucu oluşabilecek potansiyel olaylar zinciri incelenir. Sonuçlar kazayı
tanımlayan hatalar dizilerinin kronolojik sıralaması, yani başlatıcı olayı takip eden zincirleme olaylar
olarak belirlenir. ETA ayrıca iş güvenliği önlemlerinin başarılı olup olmayacağı durumların tespitinde
de kullanılır. ETA, Hata Ağacı Analizi’nin aksine “ileriye doğru düşünme” (Tümevarım) tekniği olarak
adlandırılır. Kazaya neden olabilecek başlatıcı olayı takiben zincirleme olaylar kronolojik sıraya göre
belirlenir. Bu yöntem sonuçlarının doğası, kalitatifdir ve gerekli ön bilgiler sağlandığında kantitatif
sonuçlara ulaşılabilir.
❖ ÖNEMLİ: Hata Ağacı’nda “geriye doğru düşünme” tekniğini kullanılırken; Olay Ağacı Analizi’nde
“ileriye doğru düşünme” tekniğini kullanır.
➢ SEBEP-SONUÇ ANALİZİ (Cause-Consequence Analysis, CCA): FTA’daki geriye doğru düşünme
mantığı ile ETA’daki ileriye doğru düşünme mantığını birleştirir nitelikte, kaza dizilerini olası
temel nedenlerine bağlayan bir tekniktir. Bu analizde amaç, potansiyel kazaların, zincirleme
olayların, ve bunların temel nedenlerinin bulunmasıdır. Bu yöntem sonuçlarının doğası,
kalitatifdir ve gerekli ön bilgiler sağlandığında kantitatif sonuçlara ulaşılabilir.
➢ İNSAN HATASI ANALİZİ (HEA): İnsan Hatası Analizi (Human Error Analysis, HEA), potansiyel
insan hatalarının nedenlerinin ve etkilerinin belirlenmesinde kullanılır. HEA’yı
gerçekleştirebilmek için birçok “iş analizine dayalı” kalitatif teknik vardır. Bu yöntem
sonuçlarının doğası, kalitatif olup, her bir hata ve bunlardan etkilenen sistem ve zincirleme
olaylar dizisinin ciddiyetine göre veya hata olma olasılığına göre sıralaması verilir.
CCA+FTA+ETA ya da FTA+ETA
➢ UYGUN METODUN SEÇİMİ
Değerlendirme teknikleirinin uygulanışında şu adımlar yer almaktadır:
• Seçilmesi,
• Uygulanması,
• Gözlem,
• Etkinliğinin değerlendirilmesi,
• Gerekli görülürse yenden ayarlama.
Olursa Ne Olur Analizi, Hata Ağacı Analizi, Olay Ağacı Analizi, Neden-Olay Analizi ve Tehlike Erken
Uyarı Modeli teknikleri zincirleme oluşabilecek olayların sıralamasını bulmaya yarayan tekniklerdir.
ÜNİTE 4
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMLERİNİN GELİŞİMİ
BSI 8800: İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili ilk standart, dünyanın ilk ulusal standardizasyon kurumuolduğunu iddia eden ve 1901 yılında kurulan İngiliz Standart Kurumu (BSI) tarafından BS 8800 olarak
1996 yılında yayımlanmıştır. Kılavuz niteliği taşıyan bu ilk standart kurumların belgelendirilmesine
yönelik bir temel teşkil etmemekteydi. Yani, BS 8800, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemine
yönelik şartları içermeyen ancak, bazı kılavuz bilgiler ve tavsiyeleri içeren bir standart olarak
hazırlanmıştır.
ÖNEMLİ: BS 8800, BSI (İngiliz Standart Kurumu) tarafından yayımlanmıştır.
Bu standart çok sayıda kuruluşun katılımı ile İngiliz Standart Enstitüsü bünyesinde oluşturulan HS-1
Teknik Komitesi tarafından ISO 9000 Kalite Yönetim Standartları, ISO 14000 Çevre Yönetimi
Standartları vb. dikkate alınarak hazırlanmış, Nisan 1999’da İrlanda Ulusal Standartları Teşkilatı,
İngiliz Standartlar Teşkilatı vb. birçok kuruluşun katılımı ile OHSAS 18001 Standardı yayımlanmıştır.
Kasım 1999'da ise OHSAS 18002 (İşletmelerde OHSAS 18001’in nasıl uygulanacağını anlatan
destek dokümandır) yayımlanmıştır. Klavuz.
❖ ÖNEMLİ: OHSAS Serisi OHSAS 18001-1999 İş Güvenliği Yönetim Sistemi ve OHSAS
18002- 2000 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Uygulama Klavuzu’ndan
oluşmuştur.
OHSAS 18001: Organizasyonların iş sağlığı ve güvenliği risklerini kontrol etmek ve performanslarını
geliştirmek maksadıyla İngiliz Standartları Enstitüsü - BSI (British Standards Institution) tarafından
geliştirilen, tüm dünyada kabul görmüş ve risk değerlendirmesine dayalı bir yönetim sistemidir.
OHSAS 18001, özellikle iş sağlığı ve güvenliğinin önem arz ettiği iş yerleri için geliştirilen bir yönetim
sistemidir.
❖ ÖNEMLİ: İş Sağlığı ve Güvenliği Kurumu, 1971 de Amerika’da kurulmuştur .
❖ ÖNEMLİ: İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı’nın merkezi Avrupa’dır
❖ ÖNEMLİ: OHSAS 18001, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemlerine yapısal bir
yaklaşım getirilmesi hususunda dünya çapında en yaygın standart olarak kabul
edilmektedir.
❖ Kuruluşların çevresel performansı için kullanılan standart ISO 14000
OHSAS 18001, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetiminin bazı kilit unsurlarını bir düzene koyar:
• İş güvenliği risklerinin yanı sıra, iş sağlığı için de sistematik bir yaklaşım,
• Risklerin kontrol altına alınması,
• Performans ölçümleri ve performans göstergeleri,
• Çalışanların aktif katılımı.
❖ ÖNEMLİ: 1999 yılında toplanan komisyonun çalışmaları sonucunda 1999 yılında “OHSAS
18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Standardı” oluşturulmuştur. Hazırlanan bu
standart, 2001 yılında TSE tarafından kabul edilerek yayımlanmıştır: “TS (OHSAS) 18001 İş
Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi”
❖ TS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim sistemi OHSAS 18001’in tercümesidir.
OHSAS 18001, yaşayan bir süreçtir. Sürekli iyileştirmeyi, her düzeydeki çalışanların tam katılımını
amaçlamaktadır.
OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminin gelişimi şöyle özetlenebilir:
• 1996’da BS 8800 Mesleki Sağlık ve Güvenlik Yönetim Sistemi Rehberi olarak yayımlandı,
• 1997’de NPR 5001 Teknik Not (Technical Report) olarak güncellendi,
• 1999’da BS tarafından (İngiltere’de) 2001’de OHSAS 18001 olarak yayımlandı.
• 2004′te OHSAS 18001:2004 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Standardı yayımlandı.
• 2007′de OHSAS 18001:2007 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Standardı yayımlandı.
❖ ÖNEMLİ: OHSAS 18001 evrensel bir standart olup tüm iş kollarında uygulanır.
OHSAS’ın Diğer Yönetim Sistemlerine Uyumu
ISO 9000: TS-EN-ISO 9001 Standardı, Uluslararası Standart Teşkilatı (ISO) tarafından ululararası
standart olarak yayınlanan ve hâlen Avrupa Birliği ülkeleri ile birçok ülkede belgelendirme modeli
olarak uygulanmakta olan bir uluslararası Kalite Yönetim Standardı’dır ve Sekiz Kalite Prensibine
dayanmaktadır.
• Müşteri Odaklılık: Kuruluşlar müşterilerine bağlıdırlar, bu nedenle müşterinin şimdiki ve
gelecekteki ihtiyaçlarını anlamalı, müşteri şartlarını yerine getirmeli ve müşteri beklentilerini de
aşmaya istekli olmalıdırlar.
• Liderlik: Liderler, kuruluşun amaç ve idare birliğini sağlar. Liderler, kişilerin, kuruluşun hedeflerinin
başarılmasına tam olarak katılımı olduğu iç ortamı oluşturmalı ve sürdürmelidir.
• Kişilerin Katılımı: Her seviyedeki kişiler bir kuruluşun özüdür ve bunların tam katılımı
yeteneklerinin kuruluşun yararına kullanılmasını sağlar.
• Süreç Yaklaşımı: Arzulanan sonuç, faaliyetler ve ilgili kaynaklar bir süreç olarak yönetildiği zaman
daha verimli olarak elde edilir.
• Yönetimde Sistem Yaklaşımı: Birbirleri ile ilgili süreçlerin bir sistem olarak tanımlanması,
anlaşılması ve yönetilmesi, hedeflerin başarılmasında kuruluşun etkinliğine ve verimliliğine katkı
yapar.
• Sürekli İyileştirme: Kuruluşun toplam performansının sürekli iyileştirilmesi, kuruluşun kalıcı hedefi
olmalıdır.
• Karar Vermede Gerçekçi Yaklaşım: Etkin kararlar, verilerin analizine ve bilgiye dayanır.
• Karşılıklı Yarara Dayalı Tedarikçi İlişkileri: Bir kuruluş ve tedarikçileri birbirlerinden bağımsızdır ve
karşılıklı yarar ilişkisi, her ikisinin artı değer katma yeteneğini takviye eder.
ISO 9000 standart serisi şu ögelerden oluşur:
• ISO 9000 – Temel bilgiler ve Terminoloji: Kullanıcıların yönetim sistemlerinin ardındaki kavramlar
ve kullanılan terminoloji hakkında bilgi sahibi olmasını sağlar.
• ISO 9001 – Gereklilikler: Standarda uygun faaliyet göstermek ve sertifikasyon kazanmak
istiyorsanız karşılamanız gereken ölçütleri ortaya koyar.
• ISO 9004 – Performans Gelişimi İçin Yönergeler: Sekiz Kalite Yönetimi Prensibini temel alan bu
yönergeler üst yönetim tarafından yalnızca müşterilerin değil tüm ilgili tarafların gereksinimlerini
dikkate alarak kuruluşun performansını artırmada bir çerçeve olarak kullanılmak üzere
tasarlanmıştır.
Kuruluşunuzun tamamına gereken özeni göstererek bu hedeflerin her ikisine de ulaşılmasını
sağlayabilir. ISO 14001’in içeriği şöyle özetlenebilir:
• Genel gereklilikler,
• Çevre politikası,
• Uygulama ve işlem planlaması,
• Düzeltici ve önleyici faaliyetler,
• Yönetimin gözden geçirmesi
OHSAS’ın Kalite Yönetim Sistemi ile benzerlikleri şöyle özetlenebilir:
• Doküman Kontrolü ve Yönetimi,
• Kayıt Kontrolü,
• Düzeltici ve Önleyici Faaliyetler mevzuat şartlarından sapma ile üçüncü şahısların şikâyetleri,
• Kazalar, uygunsuzluklar çevreyi etkileyebilecek olaylar,
• İç denetim çevre üzerinde önemli etkilere sahip olan prosesler,
ISO 9000, ISO 14001 ve OHSAS 18001
OHSAS 18001, ISO 9001, ISO 14001, ILO-OSH ve diğer İSG yönetim sistemi standartlarının ve
yayınlarının hükümlerini dikkate alınarak, bu standartların birbiri ile uyumluluğunun artırılması
amaçlanmıştır.
❖ ÖNEMLİ: Bu yaklaşımın temeli “PUKO (Planla / Uygula / Kontrol Et / Önlem Al)
Döngüsü”dür. PUKO döngüsü değişkenliğin sebeplerini tespit etmek ve kaliteyi iyileştirmek
için kullanılan sistematik bir yöntem olarak tanımlanabilir. Bu döngü organizasyonların
üretim sistemlerini iyileştirmenin bir yolu olarak Walter Shewhart (1939) tarafından
geliştirilmiş ve uygulanmış olup, kalite yönetim aracı olarak bilahare Deming tarafından
uyarlanmıştır.
ÖNEMLİ İSG YÖNETİM SİSTEM ve STANDARTLARI
İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ile ilgili ilk ulusal standardın, İş Sağlığı ve Güvenliği
yönetiminin, işletmenin gelen yönetim sistemine nasıl bütünleştirileceğine ilişkin rehberlerle birlikte
hazırlanan BS 8800 (1996) olduğu yaygın kabul görmektedir.
❖ ÖNEMLİ:
BS 8800 temelli ulusal standart geliştiren ülkeler: Hollanda, Norveç, İspanya ve İngiltere
olmuştur.
ÜNİTE 5
TÜRKİYE’DE İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ KURUMLARIÜlkemizde İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda çeşitli düzeyde faaliyetleri bulunan çok sayıdaki kurum
ve kuruluş beş başlık altında toplanabilir.
• Yasal düzenleme ve denetleme fonksiyonu icra edenler,
• Sağlık ve sosyal güvenlik hizmetlerini yürütenler,
• Bilimsel araştırma ve eğitim çalışmaları yapanlar,
• Veri toplama ve değerlendirme faaliyetinde bulunanlar,
• İSG uygulamalarını yaygınlaştıran ve destekleyenler
1-Yasal Düzenleme ve Denetleme
Türkiye’de yasal düzenleme ve denetleme ile ilgili kurumlar şunlardır:
➢ Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB)
• İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) / İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi (İSGÜM)
• İş Teftiş Kurulu (İTK)
• Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)
➢ Sağlık Bakanlığı (SB)
• Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü / Acil Sağlık Hizmetleri Daire Başkanlığı
• Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü
➢ Milli Savunma Bakanlığı (MSB)
➢ Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB)
• Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü
➢ İçişleri Bakanlığı
• Sivil Savunma Genel Müdürlüğü
• Belediyelerin İtfaiye Teşkilatları
• Emniyet Genel Müdürlüğü / Trafik Hizmetleri Başkanlığı
• Bayındırlık ve İskân Bakanlığı
• Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
• Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK)
• Devlet Planlama Teşkilatı (DPT)
• Türk Standartları Enstitüsü (TSE)
2-Sağlık
Türkiye’de sağlık ve sosyal güvenlik hizmetlerini yürüten kurumlar şunlardır:
• Sağlık Bakanlığı Hastaneleri / Meslek Hastalıkları Hastaneleri
• Diğer Sağlık Birimleri (Üniversiteler, Millî Savunma Bakanlığı, diğer kamu kuruluşları, özel
hastaneler ve laboratuvarlar)
• Sigorta Kurum ve Kuruluşları
3-Bilimsel Araştırma ve Eğitim
Ülkemizde, İş Sağlığı ve Güvenliği alanında bilimsel araştırma ve eğitim çalışmaları yapan kurum ve
kuruluşlar şunlardır:
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB)
• Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK)
• Üniversitelerin İSG Merkezleri, Enstitüleri ve İSG Bölümleri • Karabük Üniversitesi İş Sağlığı ve
Güvenliği Eğitim, Araştırma ve Uygulama Merkezi (KİGSAM)
• Gazi Üniversitesi Kazaları Araştırma ve Önleme Enstitüsü
• İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi (İSGÜM)
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM)
• Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)
• Millî Prodüktivite Merkezi (MPM)
• Türk Tabipler Birliği (TTB)
• Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB)
4-Veri Toplama ve Değerlendirme
İş Sağlığı ve Güvenliği alanında veri toplama ve değerlendirme faaliyetinde bulunan kurum ve
kuruluşlar:
• Türkiye İstatistik Kurumu
• ÇSGB, Sosyal Güvenlik Kurumu
• Sağlık Bakanlığı
5-İSG Uygulamalarının Gelişimine Destek Olan Kuruluşlar:
İş Sağlığı ve Güvenliği uygulamalarının gelişimine destekte bulunan kurum ve kuruluşlar:
➢ İşveren Kuruluşları
• Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi
• Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB)
• Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK)
• Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikaları (TİSK)
➢ İşçi Sendikaları Konfederasyonları
• Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikaları (TÜRK-İŞ)
• Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikaları (HAK-İŞ)
• Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikaları (DİSK)
➢ Memur Sendikaları Konfederasyonları
• Türkiye Kamu Çalışanları Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikalar (T. KAMU-SEN)
• Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikalar (KESK)
• Memur Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikalar (MEMUR-SEN)
➢ Meslek Örgütleri
• Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB)
• Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB)
• Türk Tabipleri Birliği (TTB)
➢ Vakıflar ve Dernekler
• Türk Ergonomi Derneği
• MESS Eğitim Vakfı
• Fişek Enstitüsü
• Türkiye Müfettişler Uzmanlar ve Denetim Elemanları Vakfı (TUDEV)
• İş Müfettişleri Derneği
• Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği (TKSD)
• Meslek Hastalıkları İş Kazaları Araştırma ve Önleme Vakfı (MESKA)
• Mesleki Eğitim ve Küçük Sanayi Destekleme Vakfı (MEKSA)
• İş Güvenliği İş Adamları Derneği (İSGİAD)
• Personel Yönetim Derneği (PERYÖN)
• Türk Hemşireler Derneği
• İnşaat ve Tesisat İşçileri Eğitim Vakfı (İNİŞEV)
• Türk Tekstil Vakfı
• İş Sağlığı Hemşireliği Derneği (İŞHEMDER)
➢ Danışmanlık ve Eğitim Firmaları
• İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili, kar amaçlı olarak danışmanlık ve eğitim hizmeti veren kuruluşlar.
➢ Sağlık ve Güvenlik Birimleri
• İş yeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri
• Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri
İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM): Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliğinin sağlanması
görevi, 1945 yılında kurulan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde İşçi Sağlığı Genel
Müdürlüğüne verilmiştir. Türkiye’de İSG mevzuatını İSGMM yapar.
İş Sağlığı Ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü (İSGÜM): İSGGM’ye bağlı İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi
Müdürlüğü (İSGÜM), Türkiye ile Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) arasında yapılan anlaşmayla
Uluslararası Çalışma Koşullarını ve Çevresini İyileştirme Programı (PIACT) çerçevesinde, Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün alt birimi olarak 1968 yılında
kurulmuştur.
İş Teftiş Kurulu Başkanlığı (İTK): İş teftişi, “İş Teftiş Kurulu”nca yürütülür. Kurul, Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığına bağlı olup, teftişe yetkili bir başkanla baş iş müfettişi, iş müfettişi ve iş müfettiş
yardımcılarından oluşur.
Günümüzün anlayışına göre iş teftişin temelinin atılması Cumhuriyet döneminde başlamıştır. 17
Şubat- 4 Mart 1923 tarihleri arasında yapılan İzmir İktisat Kongresinde çalışma ortamı ve çalışma
şartları ile ilgili 34 maddelik bir metin kabul edilmiştir. 28.08.1979 tarih ve 16738 sayılı Resmî
Gazete’de yayımlanan “İş Teftiş Tüzüğü” ile Çalışma Bakanlığı “İş Teftiş Kurulu Başkanlığı” fiilen
kurulmuştur.
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (SGK): Sosyal Güvenlik Kurumu, Sosyal Sigortalar Kurumu
Başkanlığı (SSK), Bağ-Kur Genel Müdürlüğü ile Emekli Sandığı Genel Müdürlüğünün 2006’da
yayımlanan 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kanunu ile birleştirilmesi ile kurulmuştur.
❖ ÖNEMLİ:
• İSG ile ilgili ölçümleri İSGÜM yapmaktadır.
• Ülkemizde İSG konusunda teftiş yetkisi “İTK”dadır.
• Ülkemizde kaza ve meslek hastalığı pirimleri vb. ile ilgili kurum SGK’dır.
• ÇSGB’ye bağlı eğitim kurumu ÇASGEM’dir
• İTK, İSGGM, SGK, ÇASGEM ; ÇSGB adı altında örgütlenmiştir.
DÜNYADA İSG KURUMSAL YAPILARI
• İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü, IFA (Almanya)
• Federal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (Almanya)
• PREVENT (İş Yerinde Önleme, Koruma ve Sağlık Enstitüsü) (Belçika)
• Ulusal İş Sağlığı Enstitüsü (Danimarka)
• Ulusal İş Güvenliği ve Hijyeni Enstitüsü (İspanya)
• İş Sağlığı Enstitüsü, FIOH (Finlandiya)
• İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü, ELINYAE (Yunanistan)
• İş Kazaları Ulusal Sigorta Enstitüsü, INAIL (İtalya)
• Ulusal İş Güvenliği ve Önleme Enstitüsü, ISPESL (İtalya)
• Ulusal İş Sağlığı Enstitüsü, NIOH (Norveç)
• Merkezi Çalışma Hayatını Koruma Enstitüsü, CIOP (Polonya)
• İş Güvenliği Araştırma Enstitüsü, VUBP (Çek Cumhuriyeti)
• İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma Enstitüsü, IRSST (Kanada)
• Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü, NIOSH (ABD)
• Ulusal İş Güvenliği Enstitüsü, NIIS (Japonya)
• İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü, ISST (Tunus)
Dünyada önemli İş Sağlığı ve Güvenliği kurum ve kuruluşları şunlardır:
• Yasal Kaza Sigortaları ve Önleme Kurumları Birliği (Almanya)
• İş Sağlığı ve Güvenliği ve Standardizasyon Komisyonu (Almanya)
• Mesleki Riskler Sosyal Sigortası (Avusturya)
• Sağlık ve Güvenlik Otoritesi, HAS (İrlanda)
• Uygulamalı Bilimsel Araştırmalar Kurumu, TNO (Hollanda)
• Baltık Denizi İş Sağlığı ve Güvenliği Ağı
• Sağlık ve Güvenlik Kurulu (İngiltere)
• Sağlık ve Güvenlik Laboratuvarı (İngiltere)
• Ulusal Kaza Sigortaları Fonu (İsviçre)
• Ulusal İş Güvenliği Kurumu, NOSA (Güney Afrika)
• Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Komisyonu, NOHSC (Avustralya)
• Belediyeler için İş Sağlığı ve Güvenliği Kurumu, APSAM (Kanada)
• Kanada İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi, CCOHS (Kanada)
• İş Sağlığı ve Güvenliği Komisyonu, CSST (Kanada)
• Quebec Toksikoloji Merkezi, CTQ (Kanada)
• İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı, KOSHA (Kore)
• Ulusal Endüstriyel Hijyenistler Konferansı, ACGIH (ABD)
• Endüstriyel Hijyen Kurumu, AIHA (ABD)
• Ulusal Güvenlik Konseyi, NSC (ABD)
• İş Güvenliği ve Sağlığı İdaresi, OSHA (ABD)
• İş Güvenliği ve Sağlığı Kurumu, JISHA (Japonya)
ÜNİTE 6
AVRUPA BİRLİĞİNDE İSG YÖNETİM SİSTEMLERİAvrupa Birliği ülkelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri genelde, “OHSAS 18000
Serisi’,“Yüklenciler İçin Güvenlik Kontrol Listeleri”, “ILO-OSH 2001” veya “Üçlü Sorumluluk
Programları” ile yürütülmektedir.
❖ AB’de İSG Yönetim Sistemi üç farklı uygulamayla yürütülmektedir
AVRUPA BİRLİĞİNDE İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMLERİNE GEÇİŞ SÜRECİ
Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin birçoğunun İş Sağlığı ve Güvenliği mevzuatında İş Sağlığı ve Güvenliği
Yönetim Sistemlerine geçiş süreci 1980'lerde başlamıştır. Bu mevzuat, kural koyucu olmaktan
ziyade, “kendi kendini yönetme” modeli ön planda tutulmuştur.
Avrupa Birliği Çerçeve Direktifi : Tüm dünyada uygulanan sistematik İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim
Sistemlerinin en önemli kaynağı olarak gösterilen yasama girişimi, çalışanların iş yerindeki
güvenliklerini ve sağlıklarını iyileştirmeye teşvik eden önlemler hakkındaki Avrupa Birliği Çerçeve
Direktifi'dir. Direktif 89/391/EEC 12 Haziran 1989 da çıkarılan AB Çerçeve Direktifinde, İSG yönetimi
için gerekli olan ve kamu sektöründe ve özel sektörde yer alan tüm kuruluşlar için geçerli genel ilke
ve süreçlere yer verilmiştir.
Bu AB Direktifine göre, işletmelerde İş Sağlığı ve Güvenliği yönetiminin temel amacı: Çalışanların
güvenlik koşullarının ve sağlık durumlarının sürekli olarak iyileşmesini sağlamaktır. Direktif bütün AB
ülkelerinde yürürlüğe girmiştir. Direktifin uygulanması, ulusal strateji ve politikalarla
desteklenmektedir.
ILO Rehberlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetim Sistemleri
2001 yılında Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemlerlerine ilişkin
ILO Rehberlerini yayınlanmıştır. Bu rehberler, 155 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi ile 161
Sayılı İş Sağlığı Hizmetleri Sözleşmesi de dâhil olmak üzere, uluslararası standartları yansıtmaktadır.
Bu rehberler, hem ulusal düzeyde hem de işletme düzeyinde İş Sağlığı ve Güvenliği yönetimi ile ilgili
sorumluluğu bulunan herkesin kullanımına yönelik olarak hazırlanmıştır.
Yükleniciler için Güvenlik Kontrol Listesi
• Yükleniciler için Güvenlik Kontrol Listesi (YGKL), işletmelerin ve yüklenicilerin iş güvenliği
yönetimine özel bir standart geliştirmiştir.
• YGKL sistemi, öncelikli olarak petro kimya endüstrisine hizmet sunan yüklenicilerin
uyguladığı iş güvenliği yönetim sistemlerine yönelik değerlendirme ve sertifikasyonun
nesnel olarak yapılabilmesi amacıyla geliştirilmiştir.
• Yüklenicilerin uyguladığı İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ile Çevre Yönetim
Sistemlerine yönelik bir kıyaslama ölçütü görevi gören YGKL, aynı zamanda inşaat, makine
mühendisliği, kurulum ve taşımacılık gibi iş kollarına da yayılmıştır.
• YGKL'de, güvenli çalışma koşullarının temini için gereken kilit unsurlara odaklanılır. Kurallara
dayalı bir standart olup belirli bir İş Sağlığı ve Güvenliği seviyesine ulaşmak için özel
standartlar oluşturur. Bu açıdan, OHSAS 18001'deki yaklaşımla tezat oluşturmaktadır.
❖ ÖNEMLİ: OHSAS 18001, işletmenin ihtiyaçlarına yöneliktir ve İş Sağlığı ve Güvenliğinin
devamlı olarak iyileştirilmesini öngörür. YGKL ise, İş Güvenliği Yönetim Sistemleri için asgari
bir düzey belirler. İş sağlığından ziyade iş güvenliğini kontrol altına almaya yöneliktir.
Kurallara dayalı YGKL standardında yer alan unsurlar şunlardır:
• “Güvenli olmayan” (alt) yüklenicilerle çalışmak yasaktır. Güvenli yüklenicilerin YGKL sertifikaları
vardır.
• İSG politika bildirgesi, İSG görev tanımları vardır.
• İşe başlamadan önce verilen günlük İSG talimatları vardır.
• Şeflerin İSG sertifikaları vardır.
• En az ayda bir, şefler tarafından yapılan çalışma ortamı teftişleri vardır.
• Yılda bir, işletmenin üst düzey yöneticileri tarafından yapılan iş yeri teftişleri vardır.
• Çalışanların akredite eğitim alması (resmî geçerliliği olan diploma) gerekir.
• YGKL ile oluşturulan kaza oranı ve ölçütler hesaplanır.
• Personel güvenlik kayıt defteri vardır. Kayıt defteri sayesinde, işveren ve gözetmen konumundaki
kuruluşlar; yüksek risk içeren işler yapılırken sahayı, işi yapan kişilerin ve şeflerinin yetkin olup
olmadıklarını; bir başka deyişle bu kişilerin yeterli nitelikleri olup olmadığını ve uygun eğitimi alıp
almadıklarını izleyebilirler.
• Paydaşlar arasında bilgi alışverişi sağlanır.
AB’de Hollanda, Belçika, Almanya, Fransa gibi, YGKL yüklenici güvenliği için bir standarda
dönüşmeye başlamıştır. Piyasa koşulları, YGKL uygulamalarını gerekli kılmaktadır. Yüklenici olarak
faaliyet gösteren ve YGKL sertifikası olmayan firmalar ihalelere dâhil edilmemektedir.
ILO - OSH 2001 (ILO İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi ):
ILO, OHSAS 18001'e, çalışanların katılımı, kuruluşların küreselleşmesi ve dışarıdan hizmet alımının
artışı ile ortaklıklar (tedarik zinciri yönetimi) gibi konuları da eklemiştir.
ILO'nun İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri Rehberleri (ILO, 2001), üç taraflılık gibi ILO
değerleri ile ilgili uluslararası standartları yansıtmaktadır. Rehberlerin yasal bağlayıcılığı yoktur.
Bu rehberler ilk Fransa'da benimsenmiştir. ILO Rehberlerinin tanıtımı amacıyla bir değerlendirme
rehberi oluşturulmuş ve bir tanıtım programı düzenlenmiştir.
❖ ÖNEMLİ: Üçlü Sorumluluk Programı: Kimya firmalarında sağlık ve güvenlik ile çevre
performanslarının devamlı olarak iyileştirilmesi amacıyla kimya endüstrisi tarafından
başlatılan küresel bir girişimdir. Bu program, 1985 yılında Kanada'da başlatılmıştır.
Program, Uluslararası Kimya Dernekleri Konseyi tarafından koordine edilmekte ve hâlen 52
ülkede uygulanmaktadır. Avrupa Kimya Sanayii Konseyi, kimya endüstrisinde yer alan 27
Avrupa derneğinin yürüttüğü Üçlü Sorumluluk Programını koordine ederek geliştirmektedir.
Bu program;
“Planla, Uygula, Kontrol Et, Önlem Al” (PUKO) Deming Döngüsü temeline dayanır; ISO
14001, OHSAS 18001, EMAS (AB - çevre yönetim sistemi) ve ISO 9001 gibi endüstride yaygın
kullanılan, geçerli standartların şartlarını da dikkate alır.
➢ AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ
1-İngiltere’de İş Sağlığı ve Güvenliği Sistemi
İngiltere’de İş tüm düzenlemeler tek bir çerçeve altında toplanabilmiştir. Bu çerçeve Kanun 1974
yılında İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun diğer bütün düzenlemeler kaldırılarak kabul edilmesi ile
uygulanmaya başlanmıştır. Bu sistemin temel bir özelliği; sağlık ve güvenlik konularının hem
işvereni, hem yöneticileri hem de çalışanların tümünü ilgilendirmesi Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi
konusundaki üzerine kurulmuş olmasıdır. Bu kapsama serbest meslek sahipleri de dâhildir.
Kanun iki yeni kuruluş kurulmasını sağlamıştır:
Sağlık ve Güvenlik Komisyonu (HSC) ile Sağlık ve Güvenlik Kurumu (HSE)’dur. Her iki kurum da özel
yasal fonksiyonlara sahiptir.
Sağlık ve Güvenlik Komisyonu (HSC): En fazla on üyeli bir organdır ve üyelerinin ataması Ulaştırma
Bakanlığı, yerel yönetim ve Bölgeler tarafından yapılır. Atamalar hakkında, işçi-işveren temsilcileri,
yerel otoriteler ve diğer alakalı organlar ile uzlaşma sağlanmalıdır.
• Komisyonun birincil görevi: Çalışanların iş yerinde, halkın da iş yerleri arasındaki ulaşımları
sırasında sağlığını, güvenliğini ve refahını yeni kanunlar ve standartlar oluşturarak,
araştırmalar yaparak, bilgi ve tavsiyeler sağlayarak, patlayıcıları ve diğer tehlikeli maddeleri
kontrol ederek güvence altına almaktır. Komisyonun diğer bir görevi de iş sağlığı
problemlerine çözümler sunan “Employment Medical Advisory Service” (EMAS) hizmetinin
devamlılığını sağlamaktır. Bunlara ek olarak komisyon, genel anlamda bu alanla ilgili
problemlerle karşılaşan insanları cesaretlendirmek ve onlara yardım etmekle de
yükümlüdür.
• Komisyonun HSE ile ilişkisi, görevlerini yerine getirirken HSE’den aldığı yardım ve
tavsiyelerden oluşmaktadır. Komisyon ve HSE diğer organlarla da bağlantı hâlindedir.
Özellikle; üniversiteler, mühendislik kuruluşları ve Ulusal Radyoloji Kurulu bunların
başlıcalarıdır. İngilterede HSC ile HSE birlikte çalışmaktadır.
2-Almanya’da İş Sağlığı Ve Güvenliği Sistemi
Almanya’da, İş Sağlığı ve Güvenliğindeki aktörler; Devlet, Kanuni Kaza Sigortası Meslek Sandıkları,
işletmeler ve işçilerdir. Meslek sandıkları, önleyici faaliyetler, rehabilitasyon ve tazminat gibi
hususlarla ilgilenir. Alman İş Sağlığı ve Güvenliği Sisteminde hukuki yaptırımlar devlet eliyle ve
meslek sandıkları tarafından yapılır. Almanya’da, İş Sağlığı ve Güvenliği hususunda, iş sağlığı
hizmetleri ve danışmanlık hizmetleri önleyici bir amaç taşır. Bütün işverenler yasal olarak iş
güvenliği ile ilgili bir uzman ve bir iş yeri hekiminden hizmet almak zorundadır. Bu İSG
profesyonellerinin uzmanlıklarının kapsamı işletmenin tipine ve riskine göre değişir.
❖ ÖNEMLİ: Almanya’da İSG Sistemi Devlet ile Meslek Sandıklarına bölünmüştür
Gerek devlet, gerekse meslek sandıkları iş birliği içinde çalışırlar ve duruma göre teftişler yaparlar.
Bu teftişler;
• Devlet tarafından yapılan, devletin koyduğu yasalara uyulmasının denetimi,
• Meslek sandıkları tarafından yapılan, kazaları önleme mevzuatlarına ve devletin kurallarına
uyulmasının meslek sandıklarının teknik müfettişleri tarafından denetlenmesi şeklindedir.
İş yeri hekimi: İş kazası ve meslek hastalıklarından sakınmak için iş yerinde alınacak önlemlere
katılmak, işçilerin tıbbi gözetimini yapmak, mesleki hekimlikle ilgili olarak işverene tavsiyede
bulunmaktan sorumludur.
Güvenlik uzmanı: Önleyici tedbirlerin yasalara uygun olup olmadığını doğrular, iş ekipmanlarını
kontrol eder ve güvenlikle ilgili işverene tavsiyede bulunur. Her ikisi de, belirli veya belirsiz sürelerde
istihdam edilebilir.
İSG profesyonelleri: iş yerinin çalışanı, kendi adına çalışan veya harici hizmet veren bir kuruluşun
personeli olabilirler. İSG profesyonelleri üniversiteler, enstitüler, birlikler vs. tarafından
eğitilebilirler.
İşverenler, dâhili servisleri kurmak zorunda değildir. Onlar sadece iş güvenliği uzmanı ve iş yeri
hekiminden hizmet almak zorundadır. Bununla birlikte işverenler, bu iki uzmanı kendi işletmesinde
istihdam edilenlerden, kendi adına çalışanlardan veya harici hizmet veren kuruluş elemanlarından
vs. seçmekte serbesttirler.
❖ İşveren aldığı işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının vazifesini yapmasını temin etmekle
yükümlüdür. Bu iş sağlığı ve güvenliği profesyonelleri, mesleğinin icrasını başka bir talimat
almadan serbestçe yerine getirir. Görevlerinin icrasından dolayı baskı altına alınamazlar. Bir
iş yerindeki bir veya daha fazla iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı doğrudan yöneticiye
bağlıdır.
İSG profesyonellerinin ücretlendirilmeleri ise şöyledir:
• Bir şirkette tam gün ya da yarım gün (part time) çalışıyorsa maaşını o şirketten alır,
• Eğer harici hizmet üzerinden çalışıyorsa maaşını harici hizmetten alır,
• Kendi şirketinde çalışıyorsa, maaşını kendisi karşılar.
Mevzuatta aksi bir durum belirtilmediği müddetçe 20' den fazla işçinin çalıştığı işyerinde işveren İSG
Kurulu kurmak zorundadır.
3-İspanya’da İş Sağlığı ve Güvenliği Sistemi: İspanya’da hükûmet, çalışma yaşamı mevzuatını
düzenleme konusunda tüm yetkiye sahiptir. İş Sağlığı ve Güvenliği alanındaki düzenlemeler, İş ve
Göç Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Özerk bölgeler bu düzenlemelere uymakla yükümlüdürler.
İş Sağlığı ve Güvenliğine yönelik düzenlemeler, “İşteki Risklerin Önlenmesi Kanunu” ile yapılmıştır. İş
Sağlığı ve Güvenliği alanında görev alan kamu idareleri ve nasıl çalışacakları bu kanunla
tanımlanmıştır. Bu kamu idareleri, Devlet Genel İdaresi kapsamında iş birliği içinde çalışmalıdır.
Kanun’da belirtilen yetkili kuruluşlar şunlardır:
• Ulusal İş Yerinde Sağlık ve Güvenlik Komisyonu: Önleme politikalarının yerleştirilmesinde
kamu kuruluşlarına danışmanlık yapan tüzel bir kuruluştur. Komisyon, özerk kuruluşların her
birinden bir temsilci ve Devlet Genel İdaresi, en çok temsilcisi olan işçi ve işveren
sendikalarının eşit sayıda temsilcisinden oluşur. Komisyonun Başkanı, İstihdam ve Endüstriyel
İlişkiler Müsteşarı; yardımcı başkanlar Devlet Genel İdaresi ile Sağlık ve Tüketici İşleri
Müsteşarıdır.
• Ulusal İşyerinde Hijyen ve Güvenlik Enstitüsü, İşte sağlık ve güvenlik şartlarının sağlanması,
bu konudaki analizlerin gerçekleştirilmesi, aynı zamanda bu konudaki iyileştirmelerin
desteklenmesi ile teşvikini amaç edinen bir bilimsel ve mesleki özelleştirilmiş Devlet Genel
İdaresi kurumudur. Bu konuda Özerk Kurum ve Kuruluşlarla iş birliği kurma yetkisi vardır.
Görevi: Mevzuat ve mevzuatın geliştirilmesi konusunda teknik ve hukuki danışmanlık yapmak, özerk
idarelerle işbirliği içinde İSG risklerini önlemeye yönelik faaliyetleri gerçekleştirmek, bilgilendirme
çalışmaları yürütmekle görevlidir. Ayrıca Özerk Bölgeler düzeyinde İSG faaliyetlerinin yürütülmesini
sağlamak, kamu kurumları arasında bilgi ve deneyimlerin değişimi sağlamak, İSG alanında
koordinasyonu sağlamak temel görevlerindendir.
Özerk bölgelerle iş birliği kapsamında, özerk bölgelerde enstitüye bağlı merkezler bulunmaktadır.
Bölgeler, “Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Komisyonu”nda görev alan üyeleri ile temsil edilmektedir.
İş ve Sosyal Güvenlik Teftişi: Risklerin önlenmesi konusunda mevzuatın kontrolü ve çalışanların
gözetimi görevlerini yerine getirmektedir. Ceza yetkisine sahiptir. Etkili denetim gerçekleştirmek
için, işletme ve işçilere bilgilendirme ve danışmanlık hizmeti sunmaktadır. İş kazaları da müfettişler
tarafından incelenmektedir.
❖ ÖNEMLİ: İspanya İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 10 Kasım 1995'te Resmî Gazete’de
yayımlanmış, Şubat 1996' da yürürlüğe girmiştir. 1995’ ten beri (Mesleki Risk Önleme
Kanunu ve Royal Decree 39/1997) İspanya’ da koruma ve önleme hizmetleri; dâhili
hizmetler, harici hizmetler ve ortak hizmetler olmak üzere üç farklı şekilde
yapılabilmektedir.
İspanya harici hizmetleri, sadece önleyici aktivitelerden sorumludurlar. Onların Mesleki Risklerin
Önlenmesi Hakkındaki Kanun’un 31. maddesinde şart koşulan misyon ve görevleri aşağıda
belirtilmiştir:
• Önlemeyle ilgili eylem planları ve programların tasarımı, uygulanması ve koordinasyonu,
• Önleyici tedbirler için önceliklerin belirlenmesi ve bu önlemlerin izlenmesi,
• İşçilerin eğitimi ve bilgilendirme,
• Acil durum planları ve ilk yardımın uygulanması,
• İşçilerin sağlığının izlenmesi.
❖ ÖNEMLİ: İspanya’da “İş