AÖF - Açıköğretim - Ders Notları - Çıkmış Sorular
AÇIKÖĞRETİM ORTAK BULUNAN DERSLER DERS NOTLARI
Türk Dili Ders Notları
Açıköğretim Türk Dili 1 (1-2-3-4-5. Ünite) Ders Notu
- Kayıt Tarihi:
- 31.07.2014
- Cinsiyet :
- Bay
- Okulu :
- Anadolu Aöf
- Bölümü :
- Kamu Yönetimi
- Konum:
- Ankara
Biçimbirim: Dilde tek başına anlamı olmayan sözcüğe anlam katar en küçük dilsel bilimlerdir.
-As çekim ekleri, çoğulluk eki ve eylem çekim ekleri Türkçedeki biçim birimleridir.
Örneğin; ev-ler sözcüğü iki ayrı birimden oluşur
-ev- / - ler
Dilbilgisel işlev: Biçim birimin bir anlamı olmasıdır.
Örneğin: Gel sözcüğünün anlamı "bir yere ulaşmak, varmak"tır
Sözcüğün çekimli biçimde gel(di)
Parantez içerisindeki -di görülen geçmiş zamanı işaretlemektedir.
*Biçimbirimler hecelerle karıştırmamalıdır.
Örnek: Biçimlendirilmeyen kelimesini inceleyelim.
Heceler: bi çim len di ril me yen (7 heceden oluşur)
Biçimbirimler: biç i(m) le n dir i(l) me (y) en [8 biçim biriminde oluşur]
Ekler ve kök halindeki kelimelerdir.
=> Biçimbirimler bğımlı biçimbirimler (görevsel) ve bağımsız biçim birimler (sözlüksel) olarak 2'ye ayrılır.
Bağımlı biçimbirimler (Görevsel)
-Başka bir biçim birime bağlı zorunda olan, tek başına kullanılmazlar. Tüm ekler, edatlar ve fiil köklerinden oluşur.
Örneğin: -cı, -lar, -ımtrak gibi.
Bağımsız biçimbirimler (Sözlüksel)
-Başka bir biçim birime bağlı değiltir, tek başlarına kullanılırlar. Tüm isim kökleri bağımsız biçimbirimdir.
Örneğin: Elma, su, araba
git-, yarın vb. Gibi
Değişken biçim: Biçimbirimin ses uyumlarına bağlı olarak aldığı biçimdir.
Örneğin: -ler, - lar iki değişken biçimdirş
Görülen geçmiş zaman 8 değişken biçimi vardır.
-dı, -di, -dü, -du, -tı, -tu, -tü= -Di, -Dü
-yor = şimdiki zaman eki >> Değişken biçimleri
-ımtrak = addan ad yapan ek >> yoktur.
--Fosil biçimbirimler ve Fosilleşme--
Tarihi biçimbirimlerin dil bilgisel işlevini yitirerek bugüne ulaşmasına fosilleşme, bu tür biçimbirimlere fosik biçimbirim denir.
Kök: Kendinden küçük parçalara ayrılmayan sözlüksel anlam taşıyan ve sözcük türüne ait biçim birimlerdir.
Gövde: Bir bağımsız biçim birim olmak üzere en az iki biçim birimden oluşur.
Örneğin: Göz- cü
Göz: kök, cü: gövde.
Taban = Eklerin eklendiği yalın sözcüklerdir.
Ek= Herhangi bir sözcük türüne dahil değildirler.
Yani eylem, ad(isim), sıfat, zarf ve sözcük türlerine girmeyen bağımlı biçim birimlerdir.
Ekler;
Biçim bakımından = ön ekler, iç ekler, son ekler olmak üzere 3'e;
İşlev bakımından yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere ikiye ayrılır.
-- Yapım ekleri --
*Eklendiği kelimenin anlamını değiştirir.
*Köke karışırlar ve bu nedenle farkedilmeleri daha zordur.
*Kelimedeki yeri kökten sonra gelir ve üst üste gelebilmektedir.
*İsim ve fiil olmak üzere iki çeşit gövde vardır.
Örneğin: Bahçeden gül kopardım.
Gül isim fiil köküdür.
Sana gülmek çok yakışıyor.
Gülmek sözcüğündeki gül fiil köküdür.
Bu gövdelerden de 4 çeşit gövde yapılır.
*isimden isim yapma eki: İsim kök ve gövdelerinden başka isim yapmak için kullanılan eklerdir.
Örneğin: -lik (taş-lık)
*İsimden fiil yapma eki: İsim kök ve gövdelerinden fiil yapmak için kullanılırlar.
Örneğin: -la (baş - la )
*Fiilden isim yapma eki: Fiil kök ve gövdelerinden isim yapmak için kullanılırlar.
Örneğin: -gi (bil - gi)
*Fiilden fiil yapma eki: Fiil kök ve gövdelerinde başka fiil yapmak için kullanılırlar.
Örneğin: -dır (bil - dir )
--Çekim ekleri--
*Eklendiği kelimenin anlamını değiştirmezler
*Kelimeyi dilde işleten eklerdir.
*Çekim ekleri, eklendiği kelimenin başka kelimelerde bağlantı kurmasını sağlar.
*Çekim eklerinin kullanıldığı yerler yapım eklerine göre daha geniştir.
*Kelimede yapım ekinden sonra gelirler.
*Bir çekim eki hem fiile hem isime gelemez.
*Aynı cinsten iki çekim eki üst üste gelemez.
*Bu durumun istisnası ise çokluk eki -lar -ler'dir.
Örneğin;
Sil- (silmek fili)'e
-gi yapım eki eklersek kelime silgi olur ve baskıcı anlam oluşur.
Bunada örnek verecek olursak;
Ufak + cık > Ufacık
Bir diğer örnek ise - lar eki
Fiile geldiğinde;
Gel-di-ler
isme geldiğinde
kalem-ler olur.
Eklenme: Sözcüğün yapım eki veya çekim eki almasıdır. Türkçe sondan eklemeli olduğu için son eklenme şeklinde gerçekleşir. Başka dillerde son ekleme ve iç eklemede vardır.
Batı dillerinden kopyalanmış > anormal, desar
Doğu dillerindenn kopyalanmış > namüsait, bitaraf bunlarda ön ekleme vardır
İç değişim: Herhangi bir sözcükte ek olmayan bir parçanın sözcükteki başlıca bir parçanın yerine alarak sözcüğün anlamını değiştirmesidir.
Ben, sen, o zamirlerinin yaklaşımcı durumu eki olarak
bana, sana, ona biçimlerini almasıdır..
Enklitik: Türkçede henüz karşılığı olmayan kelimenin ekleşme sürecini tamamlanmamış kelimelerdir.
Enklitiklerin hepsi biraz ek, biraz kelime gibi davranırlar.
Örneğin "de" bağlacı bir enklitiktir. Ekleşme sürecini tamamlamamıştır.
Tamamlamış olsaydı "te" şeklinde ve bitişik yazılırdı.
--Sözcük yapımı--
1.Birleştirme: İki veya daha fazla sözcüğün bir araya gelerek ad veya eylem oluşturmasıdır.
>>>Arz etmek, güneybatı, şükretmek
Osmanlı metinlerinde gül-rü vb. kısa çizgiyle gösterilir.
2.Türetme: Herhangi bir tabana eklenen yapım ekleri arayıcığıyla anlam veya tür bakımından yeni sözcüklerin yapımıdır.
>>Birikim sözcüğünün kökü bir "1" ismidir
3.Kalıplaşma: Çekim ekleri hatta cümleler kimi zaman kendi işlevlerinin ve görevlerinin dışına cıkar, buna kalıplaşma denir
>>Gecekondu, imambayıldı, vb...
4.Örnekseme: Ses ve biçim bakımından yabancı sözcükler model alınarak yeni biçim birimlerle sözcük üretilmesidir.
>>Belleten
5.Kırpma: Çok heceli sözcüğün bir veya daha fazla hecesini kaldırarak yeni sözcük oluşturma yoludur.
>>Kilo (kilogram), motor (motor siklet), pop (popüler)
6.Karma: İki sözcüğün hecelerinin ya da parçalarını genelde ilk bileşenini birinci, ikinci bileşenin ikinci parcasını bir araya getirerek yeni sözcük oluşturmasıdır.
>>Arge (araştırma + geliştirme)
7.Kısaltma: Sözcüklerin ilk harflerinin veya tamamamının bir araya getirilmesiyle oluşur.
>>TED (Türk eğitim derneği)
Aselsan (Askeri elektronik sanayi)
8. Kasıtlı yaratma (Uydurma): Birleştirme, türeme vb yapılarak yeni bir sözcüğün oluşturulmasıdır.
>>Batı dillerinde, Asus, google, kodak, robot vb.
Türkçede: bayan, koşul, uygar vb.
9.Derleme: Kullanılmayan, unutulan sözcüklerin yazı diline kazandırılmasıdır.
>>Asalak, araç, denetterek vb.
10.Tarama: Yazı dilinde unutulan, kullanılmayan veya yerlerini yabancı kelimelerin aldığı tarihi sözcüklerin yeniden kazandırılmasıdır.
>>Aklamak, akıtmak, ayrıksı, başkan vb.
11.Genelleşme: Başlangıcta kişi adı, marka vb adlarının genelleşerek belli bir türün genel adı haline gelmesidir.
>>Jilet, nescafe, sanayağı, selpak
12.Kopyalama: Kaynak dilden veya aracı diller aracılığıyla yapılmaktadır.
>>Ahtapot, körfez> Rumcadan
Futbol, Egzoz, damper > İngilizceden
Derya, arzu, müjgan > Farscadan
Patates, domates > Amerikan yerlilerin dillerinden kopyalanmıştır.
---Sözcüklerin sınıflandırılması---
Yapı, anlam, tür ve görev gibi ölçütlerle sınıflandırabilriz.
1.Anlam bakımından sözcüklerin sınıfırlandırılması
Boğazımda bir yanma var
Boğazımda sözcüğü temel anlam olarak kullanılmıştır.
Çanakkale boğazı kaç metrekaredir ?
Burada ise boğaz yan anlam olarak kullanılmıştır.
*Gençler kumsalda büyük bir ateş yakmışlardı // Ateş: temel anlam
*Hastanın ateşi sabaha kadar düştü // Ateş: Yan anlam
*Şu yağan kar bile yüreğimdeki ateşi söndürmez // Ateş: Mecaz anlam
*Ağzını ıslatmak: içki içmek
*Viraj almak: Çok yalan söylemek
Bu örnekler ise argodur.
Bir üçgenin açıkları toplamı yüz seksen derecedir.
Açıları terim anlam olarak kullanılmıştır.
Kuşlar neşe içinde cıvıldaşıyor > aktarma
-Bakmak
*Odadaki resme uzun uzun baktı (Gözle izlemek)
*Sen babamın böyle konuştuğuna bakma (aldırma)
*Kardeşime yaşlı bir dadı bakıyor (İhtiyaclarını karşılamak) (Çok anlamlı)
*Eş anlamlı
-Abide-anıt
-Akıl - baş
-Kırmızı - al
*Zıt anlamlı
-Acemi - Usta
-Ağır - hafif
-Acı - tatlı
--Tür ve görev bakımından sözcüklerin sınıflandırılması--
1.Adlar, 2.Sıfatlar, 3.Zarflar, 4.Zamirler, 5.Edatlar, 6.Bağlaçlar, 7.Ünlemler, 8.Eylemler
--Türkçenin ekleri--
1)Çekim ekleri
a)Ad çekim ekleri
-Çokluk ekleri: (-ler, lar) Örnek: Martılar
b)Durum hal ekleri (-i, -e, -de, -den)
Örnek:
Ev
Ev-e
Ev-de
Ev-den
Ev-in
Ev-i
Ev-ce
Ev-le
c)İyelik ekleri: (-m, -n, -i, -imiz, -niz, -leri)
Evim evimiz
evin eviniz
evi evleri
d)Soru eki: (-mi,- mu) kişi ekleriyle çekime girer.
Örneğin Ankaralı mısınız?
e)Aitlik eki (-ki): Seninki, benimki, onun ki
----EK Eylemler----
Geniş şimdiki zaman
-Öğrenciyim
-Öğrencisin
-Öğrencidir
-Öğrenciyiz
-Öğrencisiniz
-Öğrenci (-dirler)
Görülen / Duyulan geçmiş zaman
-Öğrenci-dik (Öğrenciydik)
Öğrenc-i-mi-şiz (Öğrenciymişiz)
Öğrenci-y-sek (Öğrenciysek)
Öğrenci-imiş-isek (Öğrenciymişsek)
--Eylem Çekim Ekleri--
Türkçede kişiler 2'ye ayrılır.
Haber (bildirme) kipleri ve Tasarlama (istek) kipleri
Haber kipleri; Geniş zaman, şimdiki zaman, görülen geçmiş zaman, duyulan geçmiş zaman, gelecek zaman
İstek kipleri; istek, gereklilik, emir, dilek
*Birleşik zaman yükleme eklenen eylemin geçmiş zamanlarda ve şart kipinde çekimlenmesiyle oluşur.
Türkçede dört bileşik zaman vardır
-Bildirme, -Öykü (Hikaye)
-Söylenti, Rivayet - Koşul,şart
Türkçede yükleme gelen eklerdeki genel sıralama şöyledir.
Eylem kök veya gövdesi + kip eki + tarz eki + kişi eki
--Eylemsizler (Fiilimsiler) - Çekimsiz Eylemler
-Sıfat fiiller:
Eylem ve sıfatların özelliklerini birlikte gösterirler.
*Türkiye türkçesinin belli başlı sıfat fiilleri:
Geçmiş zaman anlamı taşır; -dik, -miş
Geniş zaman anlamı taşır; -an, -maz, -rar
Gelecek zaman anlamı taşır; -acak
-Zarf fiiller:
Zarf ve eylem özelliklerini birlikte gösterirler.
*Türkiye Türkçesinin belli başlı zarf fiilleri
*Tarz ve bağ anlamı taşıyanlar; -a, -acak + iyelik + -arak, -ı, -maksızın, -maktansa
*Zaman anlamı taşıyanlar: dik + iyelik eki + da, i(ken), -al, ınca, -dı + kişi eki + -all, -dımı, -dıkça, -madan, a,l-maz
--İsim fiiller--
*-me, -mak, iş ekleri alır.
--Söz dizini (Cümle Bilgisi)--
Cümle içinde yer alan sözcüklerin veya sözcük öbeklerinin düzenlenmesiyle ilgili esasları alır.
-Sözcük öbekleri
Cümle içinde birden fazla ekten oluştuğu halde tek bir sözcük gibi işlem gören kesin yargı bildirmeyen yapılardır.
-Cümlenin öğeleri
Cümlenin temel öğeleri yüklem ve özne'dir.
Cümle özlem öbeği ve yüklem öbeği olarak ikiye ayrılır
Özne öbeğinde özne yer alır
Yüklem öbeğinde eylem, kip eki, kişi eklerinden oluşan eylem kümesi bulunur.
Belirtili ve belirtisiz nesneler ve tümleçlerdir.
--Cümle Türleri--
Yapısına göre: Basit, birleşik, sıralı, bağlı >> Cümle
Yüklemin türüne göre: Eylem cümlesi > Ad cümlesi
Yüklemin, öğelerin yerine göre: Kurallı cümle (Düz), Devrik cümle, kesik cümle
Anlamına göre cümleler: Olumlu cümle, olumsuz cümle, soru cümlesi, emir cümlesi, ünlem cümlesi, dilek cümlesi
| Konu ile Alakalı Benzer Konular | |||||
| Konular | Yazar | Yorumlar | Okunma | Son Yorum | |
| Türk Dili 1 – Ünite 1-2-3-4 Ders Notları (Öğrenci Notları) | Liseli | 1 | 9,254 |
29.05.2019, Saat:15:04 Son Yorum: cansuandc |
|
| Türk Dili 1 – Ünite 1-2-3-4-5 Ders Notları (Öğrenci Notu) | Liseli | 0 | 5,307 |
20.09.2018, Saat:14:26 Son Yorum: Liseli |
|
| Türk Dili 1 – Ünite 1-2-3-4-5 Ders Notları (Öğrenci Notu) DEVAMI | Liseli | 0 | 4,865 |
20.09.2018, Saat:14:23 Son Yorum: Liseli |
|
| Türk Dili – Ünite 4 Tanzimat Dönemi (Öğrenci Notları) DEVAMI | Liseli | 0 | 4,218 |
20.09.2018, Saat:14:19 Son Yorum: Liseli |
|
| Türk Dili 2. Ünite Ders Notları (Öğrenci Notu) | Liseli | 0 | 3,095 |
20.09.2018, Saat:14:15 Son Yorum: Liseli |
|
Konuyu Okuyanlar:
1 Ziyaretçi