Epikürcülük ve Stoacılık

YENİ TÜRK ŞİİRİNDE SES VE AHENK ÖĞELERİ
ŞİİRDE RİTİM VE AHENK
 Şiirin ayırıcı özelliklerinden birisi, kelimelerin ve ses düzeninin dikkate almasını
gerektiren ritim ve ahenk anlayışıdır.
 Şiirde Güzellik duygsunun oluşmasını sağlar.
Ritim Nedir?
 Dizede vurgu, uzunluk-kısalık, açılık-kapalılık, durak yerleri, ses tekrarları, gibi
bilinçli bir şekilde kurulan ses dizelerine denir.
 Ritim Türkçe de Dizem, ölçülülük, orantılık, tartım gibi adlarla anılır.
 Şiirin yapısının önüne çıkıp, anlamını gölgelemeyecek derecede dikkati çekmeli,
doğal akışına engel olmamalıdır.
VEZİN VE ŞİİR İLİŞKİSİ
 Batı dillerinde Meter (metrum) denilir.
 Hecelerin sayısı bakımından veya açık-kapalı, uzun-kısa oluşlarına göre birbirine denk
olmasını sağlayan araca vezin(ölçü) denir.
 Dizelerin birbiriyle uyumunu sağlar.
 Müzikteki prozodi terimine benzer.
YENİ TÜRK ŞİİRİNDE KULLANILAN VEZİNLER
 İslamiyetten önce kullanılan Hece Vezni sonraki dönemde ve günümüze kadar halk
şairleri tarafından kullanılmaya devam etmiştir.
 Arap dilinin yapısıyla ortaya çıkan Aruz Vezni ise İranlılar tarafından, daha sonrada
Türkler tarafından kullanılmıştır.
 Aruz vezni her 3 edebiyatın ortak malzemesi adını almıştır.
 Divan edebiyatında Aruz vezni şiirin ana yapısını oluşturur.
 Yeni Türk edebiyatında her iki vezinde kullanılır. Ancak Serbest vezinde
kullanılmaktadır.
ARUZ VEZNİ
 Hecelerin uzunluk ve kısalığına göre oluşturulan ölçünün adıdır.
 Arap dilinin özellikleriyle ortaya çıkmıştır.
 Arapçada temel harfler ünsüzlerdir. Uzun ünlülerde bulunur.
 Hecelerin uzunluk-kısalık özellikleri göz önünde bulundurularak oluşan parçalara tef
ile veya cüz denilmektedir.
 En az 4 tef ile cüzün bir araya gelmesiyle vezin kalıpları ortaya çıkar
 Aruzla yazılmış bir dizeyi veznin parçalarına ayırmaya Takti denir.
 Bu kalıpların sınıflandırması ise Bahir ve Daire adı verilen aruz sistemini oluşturur.
 Araplarda 19 bahir, 6 daire
 Türklerde 14 bahir, 4 daire bulunur.
 Tanzimatın ilk kuşağı şiirde biçim değişikliğinden çok içerik değişikliğine
yönelmişlerdir. Divan şiirinde olduğu gibi ilk kuşak yenileşme şairleri de Aruz veznini
esas almışlardır.
 Abdulhak Hamit biçim ve içerikte cesur denemelere girişmiş, gelenekte olmayan
vezin kalıpları uydurmaya çalışmıştır.


 Aruz veznine önem veren asıl kuşak Serveti Fünun topluluğu olmuştur.
 Aynı şiir içerisinde şiirin konusuna, şiire hakim olan duyguya, ruh haline göre değişen
iki üç ayrı vezin kalıbı kullandıkları görülür. Bunların en başarılı örnekleri Cenap
Şahabettinin Elhan-ı Şita ve Teyfik Fikret in Hemşirem için şiirleridir.
 Serveti Fünun şairleri, aruz veznindeki ahenge önem vermişlerdir. Bu yüzden vezin ve
konu arasında ilişki kurmuş, konuya göre vezin kalıpları seçilmesi gerektiğini ileri
sürmüşlerdir. Serbest Müstezat adıyla şiirdeki monotonluğu kırmaya çalışmışlardır.
 Mehmet Akif Ersoy, Yahya Kemal, Ahmet Haşim Sonuna kadar aruz veznini tercih
etmişlerdir.
 Cumhuriyet Döneminde ‘ Edip Ayel Mehmet Çınarlı, Ali Günvar’ Aruz vezni ile şiir
yazmayı sürdürmüşlerdir.
HECE VEZNİ
 Eskilerin hesab-ı Benan , vezni Benan adıyla andıkları parmak hesabı da denilen hece
vezni Türk yapısına uygun bir ölçüdür. Bu yüzden milli vezin diye de adlandırılır.
 Hece vezni dizedeki hece sayısından ve duraklardan oluşan Türk dilinin doğal
yapısından ortaya çıkmış bir ahenk sistemidir.
 Dizede kaç hece varsa kalıbın adı odur.
 Trükçe de en kısa olanı 4 en uzunu ise 15 hecelidir.
 5-8 heceli küçük hacimli kalıplarda genellikle durak bulunmaz veya en sonda bulunan
tek duraklı olduğu kabul edilir.
 Durak sayısı en az 2 en çok 5 tir.
 Durakları oluşturan hece sayısı 1 den 10 a kadar değişir.
 16 yy. Usuli 18 yy Nedim ve Şeyh Galip hece vezni ile şiir yazmışlardır.
 Divan şiirinin oluşturduğu katı kuralları değişme eğilimi içerisine gidilmiştir. Akif
Paşanın torununun ölümü üzerine yazdığı mersiye bu eğilimin ilk işaretidir.
 Ziya paşanın şiir ve inşa makalesi, divan şairleri tarafından vezinsiz diye
adlandırdıkları, hece vezni ile yazılmış üçleme, kayakbaşı gibi halk edebiyatı
biçimlerini bizim asıl şiirlerimiz olarak nitelendirmiş ve bu konudaki ilk teorik
görüşleri ortaya koymuştur.
 Namık Kemal Öncelikle tiyatrolarını, içerisinde hece vezinli manzum parçalar
yazmıştır.
 Hece veznine asıl ilginin Mehmet Emin YURDAKUL un Anadolu dan bir ses yahut
Cenge giderken başlıklı şiiriyle başladığı görülür. Hece vezninin Öncüsü
Konumundadır.
 II Meşrutiyetten sonra milliyetçilik akımının güçlenmesiyle hece vezninin
yaygınlaştığı görülür.
 Bu yaygınlaşmada Ziya Gökalp in Çabaları önemli rol oynar.
 Özellikle Ziya Gökalp in gayretleriyle hece vezni Cumhuriyetten önce edebiyata
egemen olmuştur. 1940 lara kadar bu egemenliğini sürdürmüştür.
VEZİNSİZ ŞİİR
 Serbest Vezin, Serbest Nazım, Özgür Koşuk, Serbest Şiir adlarıyla anılır.
 Vezinsiz Şiir; Şairlere kayıtlardan kurtulma olanağı sağlayarak, şiire duygu, düşünce
ve imgelerin özgürce yansıtabilme ortamı hazırlanmıştır.
 Bu aynı zamanda vezin ve kafiyenin oluşturduğu geleneksel ahengi daha ince ve titiz
bir takım yöntemlerle sağlama zorluğunu da beraberinde getirir.
 Türk edebiyatında ilk defa ister aruz ister hece ölçüsü olsun şiirin vezin bağından
kurtulması gerektiğini Nurettin FERRUH isimli bir şair ileri sürmüştür.

 Serbest şiir 1930 ların ortasından itibaren kabul görmeye başlamış. Garip hareketi
yaygınlaşmıştır.
 Günümüz şiiri tamamen serbest tarzda yazılır.
KAFİYE-KAFİYE ŞİİR İLİŞKİSİ
 Ahengi sağlayan en önemli unsurlardan birisi yinelemedir.
 Yinelemenin geleneksel olarak en çok bilinen ve uygulananı kafiyedir.
 Kafiyeye Batı edebiyatında rime halk edebiyatında ayak yakın dönemde ise uyak
denir.
 Kafiye; Şiirde en az iki dizenin sonunda anlam ve işlev bakımından farklı, ses
bakımından aynı olan sözcüklerin kullanılmasına denir.
 Kafiyenin yinelenmesinden ritim oluşturulur.
 Şiirin dizelerini birbirine bağlayan vezin ve kafiyedir.
 Şiirin müzikal yönünü oluşturur.
 İslamiyetten önce kafiye genellikle dize başlarında olurdu. Türkçede asıl vurgunun
sonda olması nedeniyle kafiye sona kayar.
YENİ TÜRK ŞİİRİNDE KULLANILAN KAFİYE TÜRLERİ
 Yarım Kafiye: Tek ünsüz benzerliğini dayanır.
 bazen çıkış noktaları yakın olan ş-ç, m-n gibi seslerde birbirleriyle kafiye
yapılır.

 Tam Kafiye: En çok kullanılan kafiye çeşididir. Bir ünlü ve bir ünsüzden oluşur.
 Uzun a-u-ı tam kafiye sayılır.
 Zengin Kafiye: ikiden fazla ses benzerliğinden meydana gelir. Ahengi arttırır.
 Cinaslı Kafiye: Ses bakımından aynı, anlam ve işlev bakımından farklı sözcük ve
sözcük öbeklerle yapılır.
REDİF
 Yeni Türk Edebiyatında önemini tamamen kaybetmiştir.
 Cumhuriyetten sonra eklerden oluşan redifler bir yana bırakılırsa redif pek az
kullanılır.
DİĞER SES ÖĞELERİ
ALİTERASYON (ÜNSÜZ YİNELEMESİ)
 Bir veya birkaç dize içinde yada metnin tamamında aynı ünsüzlerin tekrarlanmasıdır.
 Uygulaması zordur.
Örnek: Sevgili seslendiğin serinlik bir serap
ASONANS (ÜNLÜ YİNELEMESİ)
 Yarım kafiye, ünlü kafiyesi olarak da bilinen bu uygulama dize içinde veya dizeler
arasında aynı ünlülerin tekrarlanmasıyla bir ahenk oluşturulur.
Örnek: İner ine derinde iğneler ince ( i ler asonans)

ESKİ TÜRK EDEBİYATI 4.ÜNİTE
 
*ARAP ŞİİRİNDE ARUZ VEZNİNİ BİR ESASA BAĞLAYAN KİŞİ EL-HALİL B.AHMET EL-FERAHİDİ
 
*AÇIK HECE
 
KISA HECE DE DENİR. SONU KISA ÜNLÜ İLE BİTEN HECELER ARUZA GÖRE AÇIK YA DA KISA HECEDİR.
 
ÖRN… ge-li-yor
 
NOT… Açık heceler, aruz işlemlerinde nokta (.) ile gösterilir.
 
*KAPALI HECE
 
UZUN HECE DE DENİR. SONU ÜNSÜZ YA DA UZUN ÜNLÜ İLE BİTEN HECE ARUZDA KAPALI YA DA UZUN HECEDİR.
 
ÖRN… dün-ya ( sonda a uzun)
 
NOT… Kapalı heceler, aruz işlemlerinde düz çizgi (-) ile gösterilir.
 
*MEDLİ HECE
 
BİR BUÇUK HECE DE DENİR. ARUZDA BAZI HECELER İLKİ KAPALI İKİNCİSİ AÇIK OLMAK ÜZERE İKİ HECE DEĞERİNDEDİR.
 
*MEDLİ HECE 4e AYRILIR…
1.BİR UZUN ÜNLÜ VE BİR ÜNSÜZDEN OLUŞANLAR--- ab, al  (baştaki a uzun)
 
2.BİR ÜNSÜZ, BİR UZUN ÜNLÜ VE BİR ÜNSÜZDEN OLUŞANLAR--- yar, naz, sur, riz (ünlüler uzun)
 
3.BİR KISA ÜNLÜ VE İKİ ÜNSÜZDEN OLUŞANLAR--- eşk, emr, ömr
4.Bİ ÜNSÜZ, BİR KISA ÜNLÜ VE İKİ ÜNSÜZDEN OLUŞANLAR--- derd, zehr
 
NOT… Aruz işlemlerinde medli heceler bir kısa çizgi ve bir nokta (-.) ile gösterilir. kısa çizgi kapalı, nokta açık heceyi gösterir.
 
*VASL ( ulama)
 
SONU ÜNSÜZLE BİTEN BİR KELİMEYİ AÇIK HECE DE ELDE ETMEK YA DA BİR KAPALI BİR AÇIK (=bir buçuk) HECE DEĞERİNDEN TEK KAPALI HECE DEĞERİNE DÜŞÜRMEK İÇİN ÜNLÜYLE BAŞLAYAN BİR SONRAKİ KELİMEYE BAĞLAMAK
 
ÖRN… lazım oldu--- lazı moldu şeklinde okumak
 
*İMALE (imale-i maksure)
 
KISA ÜNLÜYLE BİTEN YA DA TEK KISA ÜNLÜDEN İBARET BİR AÇIK HECEYİ ÖLÇÜ GEREĞİ KAPALI HECE DEĞERİNE YÜKSELTMEK
 
ÖRN… işidilir ki uğrılar giricek bir eve dünle
 
*MEDD (imale-i memdude)
 
ARUZDA MEDLİ HECELERİN ASIL DEĞERLERİNDEN BİRAZ DAHA UZUN OKUNMASINA DENİR.
 
ÖRN… harab oldu hara boldu haline getirilmesi


*ZİHAF
 
ÖLÇÜ GEREĞİ ARAPÇA VE FARSÇA HECELERDEKİ UZUN ÜNLÜLERİ KISA ÜNLÜ, MEDLİ HECELERİ DE BİR KAPALI HECE DEĞERİNE DÜŞÜRMEKTİR.
 
ÖRN… Leyli’nin Mecnun’ı Şirin’ün eğer Ferhad-ı var
 
 
*TAHFİF (kasr)
 
VEZİN GEREĞİ ŞEDDELİ BİR HARFİ ŞEDDESİZ OKUMAKTIR. BU YOLA DAHA ÇOK ‘hadd, hatt, dürr’ GİBİ SSONU ÇİFT ÜNSÜZLE BİTEN TEK HECELİ KELİMELER TERKİBE GİRDİĞİNDE VEZİN GEREĞİ BAŞVURULUR.
 
ÖRN… 1) çemende sun-ı Hakı gerçi her varak söyler 2) bu şehr-i Sitanbul ki bir-misl ü bahadur
 
*TEŞDİD
ŞEDDESİZ BİR HARFİ ÖLÇÜ GEREĞİ ŞEDDELİ OLARAK OKUMAKTIR.
 
ÖRN… per kelimesinin perr   ümid kelimesinin ümmid yapılası
 
 
ARUZLA İLGİLİ DİĞER TERİMLER
 
*TEF’İLE
 
ARUZ VEZİNLERİNİ OLUŞTURAN SEKİZ AMA KELİME VARDIR. TEFİLE VEYA CÜZ ADI VERİLEN BU KELİMELER ŞUNLARDIR;


-fe’ulün                              -fa’ilün
-fa’ilatün                           -müfa’aletün


 
-mefa’ilün
 
-mütefa’ilün


 
-müstef’ilün
-mef’ülatü
 


 
*ARAPÇA GRAMER KURALLARINA GÖRE  fe - a – le ÜÇLÜ KÖKÜNDEN TÜRETİLMİŞTİR.
 
*BAHR
 
TEFİLELERİN SAYISI BİR TAKIM DEĞİŞİKLİKLERLE 41’e KADAR ULAŞIR VE MEYDANA GETİRDİKLERİ 16 VEZİN, ASIL VEZİNLERİ OLUŞTURUR. BU VEZİNLERE BAHR DENİR.
 
*TAKTİ’NİN TANIMI ve ÖZELLİKLERİ (kesmek, parçalamak)
ARUZDA, BİR MISRASI YAZILMIŞ OLDUĞU VEZNİN CÜZLERİNE (=parça) AYIRMAKTIR.
 
ÖZELLİKLERİ :
 
-ŞİİRİN VEZNİNİ BULMAYI VE BULUNAN VEZNE GÖRE ŞİİRİ AHENKLİ OLARAK OKUMAYI SAĞLAR.
 
-MISRALAR TAKTİ EDİLİRKEN ŞİİRİN YAZILIŞI DEĞİL, OKUNUŞU ESAS ALINIR.