Tesis Yerleşimi ve Kapasite Planlaması Tesis Yerleşim Planlaması Bir Üretim Sisteminde Kaynakların Fiziksel Yerleşim Düzeninin Tasarlanma Sürecini İfade Eder. Yerleşim Düzeni Kararının Verilmesinin Ardından Üretim Kaynaklarının En İyi Şekilde Yerleştirilmesi Ayrıntılı Tesis Planlaması Olarak Adlandırılır. TESİS YERLEŞİMİ Bir Üretim Tesisinin Büyüklük, Şekil ve Özelliklerinin Yanı Sıra Yerleşim Düzeni de Organizasyonun Başarısı Önemli Ölçüde Etkilemektedir. Tesis Yerleşimi Konusunda Verilecek Kararları Önemli Kılan Başlıca Üç Nedenden Bahsedilebilir. Bunlardan İlki Tesislerin İnşası İçin Oldukça Büyük Emek ve Sermaye Harcandığından Telafisi Kolay Olmamaktadır. İkinci Neden Verilen Kararların Sonuncunun Uzunca Bir Dönemi Etkilemesinden Dolayı Yapılacak Hataların Düzeltilmesinin Oldukça Zor Olmasıdır. Üçüncü Neden Tesis Yerleşimi Konusunda Kararların, Üretim Etkinliği ve Üretim Maliyeti Üzerinde Önemli Bir Etkisi Olması Sonucu İşletmenin Rekabet Gücünü de Doğrudan Etkilemesidir. Sürece Göre Yerleşim Düzeni Sürece Göre Yerleşim Düzeni Benzer Süreç ve Fonksiyonlara Dayalı Üretim Kaynaklarının Gruplandırıldığı Bir Yerleşim Düzenidir. Fonksiyonel Yerleşim Olarak da Adlandırılan Düzen Atölye ve Parti Tipi Üretim Süreçleri İçin Uygun Yerleşim Türüdür. Not : Parça Çeşitliliği Fazla, Üretim Hacmi Düşük Olan Üretim Sistemlerinde Benzer Süreç ve Fonksiyonlara Dayalı Olarak Üretim Kaynaklarının Beraber Konumlandırıldığı Yerleşim Düzenine Fonksiyonel Yerleşim Düzeni Denir. Ürüne Göre Yerleşim Düzeni Fonksiyonel Yerleşimin Aksine Bu Yerleşim Düzeninde Üretim Kaynakları Ürünü Temel Alarak Yerleştirirler. Üretimde Kullanılan Makineler ve Yardımcı Servisler Ham Madde Nihai Ürün Haline Gelene Kadar İşlemlerin Sırasına Göre Sıralandırılar. Örnek Otomobil Montaj Hatları Not : Ürüne Göre Yerleşim Düzeni Üretim Kaynaklarının Ürünün İşlem Görme Sırasına Göre Dizildiği Yerleşimi Öngörür. Ürüne Göre Yerleşim Düzeninin Genel Karakteristikleri Kaynaklar Amaca Uygun Olarak Düzenlenmiştir. Tesisin Maliyeti Yüksektir. Üretim Hızı Daha Yüksektir Malzeme Taşıma Maliyeti Daha Düşüktür. Envanter İçin Gerekli Olan Depo İhtiyacı Daha Düşüktür. Esnekliği Azdır Ürüne Göre Yerleşim Düzeninde Bir Makinenin Arızalanması Tüm Üretimin Durmasına Neden Olabilir. Ayrıca Üretim Hattının Hızı Üretim Hattındaki En Düşük Hıza Sahip Makineye (Darboğaza) Bağlıdır. HÜCRESEL YERLEŞİM DÜZENİ Melez ya da Karma Yerleşim Düzeni Olarak da Adlandırılan Hücresel Yerleşim Hem Ürüne Hem de Sürece Göre Yerleşim Düzeninin Üstün Yanlarını Bir Arada Uygulamayan Yerleşim Düzenidir. Birbirinden Farklı Fonksiyonlara Sahip Makineler Bir Hücrede Bir Araya Getirilerek Gruplanmış Bir Ürün Grubunun Üretilmesinde Kullanılır. TESİS YERLEŞİM TASARIMI İşletmelerde Tesis Yerleşim Türünün Belirlenmesinde En Önemli Kriterlerden Biri Ham Maddenin Ürün Haline Gelinceye Kadar İzlediği Yoldur. Tesis Yerleşiminde Üretim Miktarı (Hacim) ve Farklı Ürün Sayısı (Çeşitlilik) Önemli Kriterlerdir. DETAYLI YERLEŞİM PLANI Ürün ve/veya Hizmet Üreten Tesisin Temel Yerleşim Düzenine Karar Verilmesinin Ardından Yerleşim Planının Ayrıntısı Tasarlanır. Sabit Konumlu Yerleşim Tasarımı Sabit Konumlu Yerleşimde Ürün Büyüklüğü Nedeniyle Ürünün Hareket Ettirilmesi Yerine Üretim Kaynakları Ürünün Yanına Taşınır. Sürece Göre Yerleşim Tasarımı Sürece Göre Yerleşim Tasarlamak Sabit Bir Konuma Göre Oldukça Karmaşıktır. Karar Verilmesi Gereken Konu İş Merkezlerinin Birbirlerine Göre Nasıl Yerleştirileceğini Belirlemektir. Sürece Göre Yerleşimde Farklı Yerleşim Sayısı İş Merkezi Sayısının Faktöriyeli ile Hesaplanır. Örneğin 4 İş Merkezi Olan Bir Tesiste 4! = 1x2x3x4 = 24 Adet Farklı Yerleşim Mümkündür Sürece Göre Yerleşimde Tasarım İçin Gerekli Olan Bilgiler -Her İş Merkezi İçin Gerekli Olacak Alan Miktarının Belirlenmesi -İş Merkezlerinin Yerleştirileceği Bina ya da Alanın Kısıtlarının Belirlenmesi -İş Merkezleri Arasında Olası İş Akşışı Şekli ve Miktarının Listelenmesi -İş Merkezlerinin Sabit Bir Noktaya Yakın Olma Zorunlulukları, İş Merkezlerinin Birbirleri ile Yakın ya da Uzak Olma Kısıtlarının Listelenmesi. Ürüne Göre Yerleşim Tasarımı Ürüne Göre Yerleşimde Üretimde Kullanılan Donanım, Makine, İş Gücü Gibi Üretim Kaynakları, Ürünün Tek Yönde Geri Dönüş Olmadan İlerlemesi İçin Bir Hat Üzerinde Sıralanırlar. Hat Dengelemesi Adı Verilen Bu Planlama Faaliyeti İstasyonlar Arasındaki Hız Farklarının En Aza İndirilmesini Hedefler. İş İstasyonlarının Çevrim Süresini Hesaplama Çevrim Süresi Hesaplanacak En Az İş İstasyonu Sayısı Teorik Olarak Belirlenir HÜCRESEL YERLEŞİM TASARIMI Hücresel Yerleşim Ürün ve Sürece Göre Yerleşimin Karması Olduğu İçin Detaylı Tasarımı Zordur. Tasarımı Basitleştirmek İçin Ürün ve Sürece Göre Yerleşim Türlerine Odaklanmak Gerekir. Eğer Hücre Tasarımında Sürece Odaklanırsa Yapısı Gereği Beraber Gruplanabilecek Süreçleri Bulmak İçin Kümele Analizi Kullanılabilir. Üretim Akışı Analizi Üretim Akış Analizi Eş Zamanlı Olarak Hem Süreci Hem de Ürünü İnceleyerek Ürün ya da Ürün Ailelerini ve Makineleri Hücrelere Konumlandırır. Veya Üretim Akışı Analizi Parçaların Üretim Sürecinde İzledikleri Rotaların Analiz Edilerek Bezerliklerine Gruplandırılmasını Sağlar. KAPASİTE PLANLAMASI Bir Üretim Sisteminin Temal Amacı Kendi Pazarında Oluşan Mevcut ve Gelecekteki Talebi Karşılayacak Yeterlilikleri Sağlamaktır. Yada Bir Üretim Siteminin Kapasitesi Belirli Bir Zaman Periyodunda Gerçekleştirilen En Büyük Çıktı Oranı Olarak Tanımlanır. Günlük Hayatta Kapasite Kelimesinin Yaygın Kullanımı Sabit Bir Ortamın Alabileceği Nesne Miktarını Belirtmek İçin Kullanılmaktadır. Bir Hastanedeki Yatak Sayısı Bir Hava Limanındaki Pist Sayısı Gibi. Hüzmet Sistemlerinde Kapasite Genellikle Aynı Anda Hizmet Gören En Fazla Servis Gören Kişi Sayısı ile İfade Edilmektedir. Kapasite Planlaması Nedir ? Kapasite Planlaması Bir İşletmenin Gelecekteki Genişleme ve Büyüme Planlarını da Göz Önünde Bulundurarak Talebi Karşılamak Üzere Üretim Hacminin Belirlenmesi Sürecidir. Not : Stratejik Düzeyde Kapasite Planları Uzun Dönemde Oluşacak Müşteri Taleplerinin Tahmin Edilerek Bu Talebi Karşılayacak Üretim Kapasitesi Oluşturulması ile İlgilidir. Organizasyonlarda Kapasite Planlaması İki Düzeyde Gerçekleştirilir. İlk Düzey Planlama, Uzun Dönemi Kapsayan Stratejik Kararları İçerir. İkinci Düzey ise Kısa ve Orta Döneme Odaklanmıştır. Kapasite Planlamasında Verilen Kararlar Sistemin Performansını Etkileyebilecek Önemli Kararlardır. Bu Kararlar Maliyet Gelir Sermaye Kalite Müşteri Talebini Karşılama Hızı Tedarik Güvenliği ve Esneklik ile Yakından İlişkilidir. -Maliyetler Kapasite ve Talep Arasındaki Dengeden Etkilenir. Kapasitenin Talebe Göre Fazlas Olması Ürünün Birim Maliyetinin Yükselmesine Neden Olur. -Gelirler de Kapasite ve Talep Arasındaki Dengeden Etkilenir. Kapasite Düzeyinin Talebe Eşit ya da Daha Büyük Olması Gelir Kaybını Engellemiş Olur. KAPASİTE ÖLÇÜMÜ Teorik Kapasite : Tasarım Kapasitesi Olarak da Adlandırılan Teorik Kapasite İdeal Şartlar Altında Belirli Bir Sürede Ulaşılabilecek En Büyük Çıktı Miktarıdır. Teorik Kapasite Tüm Üretim Kaynaklarının Kayıpsız Yüzde Yüz Verimli Kullanıldığı Varsayımıyla Hesaplanır. Etkin Kapasite : Normal Şartlar Altında Elde Edilebilecek Kapasite Miktarıdır. Üretim Süreçlerinde Bakım Faaliyetleri, Makine Hazırlık Süreleri, Parça Rotaları Nedeniyle Oluşan Beklemeler Normalde Karşılanabilecek Durumlardır. Kapasite Kullanım Oranı Gerçek Çıktı Miktarının Kapasiteye Oranlaması ile Hesaplanır. Gerçek Çıktı Miktarının Teorik Kapasiteye Oranı Kapasite Kullanım Oranı Gerçek Çıktı Miktarının Etkin Kapasiteye Oranı İse Kapasite Kullanım Verimi Olarak Hesaplanır. Kapasite Planlama Kararları Kapasite Planlaması Kısa Dönem ve Uzun Dönem Kapasite İhtiyaçlarının Belirlenmesi ve Bu İhtiyaçların Nasıl Karşılanacağı ile İlgilidir. Kısa Dönem Kapasite Planlamaları Üretim Sisteminin Kaynak Gereksinimi Planlaması Kapsamında Ele Alınır. Kapasite Seçeneklerinin Geliştirilmesi ve Değerlendirilmesi Karar Ağaçları Seçenekler Arasında Karar Alma Sürecinde Kullanılabilecek ve Karar Sonucunda Olasılıklara Dayalı Olarak Beklenen Değerlerin Hesaplandığı Bir Karar Modelidir. Yada Karar Ağaçı Kararların ve Olası Sonuçlarının Ağaç Benzeri Bir Grafik veya Model ile Gösterildiği Bir Karar Destek Aracıdır. Karar Ağaçlarının Yapısındaki Dört Unsur -Karar Noktaları -Karar Seçenekleri -Rassal Olaylar -Çıktılar
